Тємєр хайрцгийн ном

ТЄМЄР ХАЙРЦГИЙН НОМ

Богд Жавзандамба хутагтын Наймдугаар дїрийн хувилгаан Агваанлувсан Монгол улсын хаан сууж байгаад аргын 1924 онд таалал тєгсєв.Орд, харш, эд хогшлыг нь хурааж данснаа тэмдэглэв.Гэтэл нэгэн жижиг тємєр хайрцагтай юм гарсаныг задлаж їзэх гэвэл тїлхїїр нь їл олдов.Нярав байсан Дамдинг баривчилж ял тулган байцаав.Дамдин булигаар гэртэй тїлхїїр хїзїїнээсээ авч єгєв.Тїїгээр уул хайрцгийг задлан їзвэл арван найман зїйлийн / бїхий /гэрээ бичиг байв.Тїїний їндсэн зїйлїїдэд ирээдїй цагт гадаад улстай нэг хоёр гуравдугаар цуст дайн болох тухай хэлэлцэн тогтоосон байв.
Энэ гуравдугаар гэрээ бичгийг Бадруулт тєрийн арваннаймдугаар оны їед Утай / таван їзїїрт/ ууланд дэлхийн таван гїрний хаад болон богд хутагтуудын хамт хуран чуулж баталжээ.Таван гїрний хаад болон богд Жавзан дамба хутагт, Далай лам, Банчин богд, Жанжаа богд эдгээрийн хамт байжээ. Энэхїї гэрээ бичигт дурьдсан нь
Тємєр хулгана жилээс усан бичин жил хїртэл халх монголын хойт зїгт хїний дїрстэй, адууны байдалтай олон янзын шар нїїртэй, А.Е:А.Н хэмээх нэртэй хїмїїс ирж, монголын цогт эрдэнийг булаан авна.
Энэ їед эм хїн тєрийн эрх барина.
Лам хїн цэрэгт мордоно.
Лам хїн хар хїний боол болно.
Ноён хїн нохой мэт болно.
Ядуу гуйлгасчин хїн тїшмэл болно.
Худалдаачин хїн зарлага болно.
Хууль байвч дагах хїнгїй.
Ном байвч унших хїн цєєхєн.
Тэр цагт хїрээ хийд байвч
Цэргийн тїшмэдийн балгас болно.
Энэ цагт монголын шашин, тєр нэрийн тєдий болно гэсэн зарлиг бичигийг хаадын чуулганд єргєн мэдїїлэв.Таван гїрний хаадын чуулганд богдуудын хамт 18 гэгээн, 81 шидтэнтэй хамт жагар, будлангийн орноос арван хоёр хэлмэрч залж авчраад, эдгээрийг байлцуулан халх монгол орны цогт эрдэнийг баруун зїгээс оросууд ирж булаан авсаны дараа байдал ямар болохыг дахин єгїїлэхийг авч хэлэлцэгтїн гэж зарлиг буулгав.
Богд Жавзандама хутагт халх монгол орныг тємєр хулгана жилээс усан хулгана жил хїртэл дааж, дараань гал бар жилээс тємєр морин жил хїртэл Сахиагийн гэгээн дааж, тїїний дараа ємнєд хятад орны тємєр морин жилээс эхлэн Жан жили, Ї фи бїгийн таван їед хямран байлдана.Тэр їед Жанжаа богд биеэр эвсїїлнэ.
Мєн тїїний дараа хятад орны чанад буй япон хэмээх нэгэн хїчирхэг гїрэн хятад орныг боолчлон, улмаар монгол орны зїг хандана. Тємєр хонин жилийн намрын эхэн сарын 10, 15 мєн сїїл сарын 22, 25 –ны єдєр Монгол улс Да-шин улсын хавчлагаар хамтран байлдах болно.Тэр їед Дамдиндорлиг бурхан тєрнє.энэ їед тэнгэрийн дуу их бас салхи гарна.Газар хєдлєнє. Хїний сэтгэл номхорно. Ингэж хэлэлцсэн дэлхийн таван хаадын чуулганы зургадугаар зїйлд єргєн мэдїїлжээ.
Хутагт нар халх Монгол оронд ямар ямар бэрхшээл тохиолдох ба чухам аль орнуудад ямар болохыг дахин хэлэлцэгтїн гэж зарлиг буулгав.Олон богд хутагт, Дар эх нар чуулганаар хэлэлцэн тогтсон нь
Нэг.Хятал орны байлдааныг япон ба тївд улс тарина.
Хоёр.Орос орны байлдааныг англи, америк улсууд тарина.
Гурав. Монгол орны байлдааныг япон, хятад, тївд улсууд тарина гэжээ.
Жавзандамба хутагт халх монгол орон чухам ямар болох вэ гэсэнд Богд гэгээнтэн, хутагт нар цєм хэлэлцээд, тємєр хонин жилийн эцэс, усан хонин жилийн эхээр цуст байлдаан болно.энэ байлдааныг ємнє зїгээс япон, хятад тї тїмэн цэрэг дагалдуулан, тїмэн настын хєвгїїн ба богд хутагт нар хамт ирнэ.мєн тэр зїгээс том шарга морьтны хамт дээд монголын олон тооны цэрэг сэлт ирж, буруу їзэлтэн бїгдийг махан овоо цсан далай болгоно.Тэр цагт монгол иргэд минь сїсэг бишрэлийг хичээ.Хичээ.Юуны ємнє маани мэгзэм, дар эхийн жанлов, самбалхїндэийн сєн эдгээр номыг єдєр шєнєгїй уншиж, бурханд мєргєж байгтун.
Бурханы лагшинг олноор бїтээ.Хоёр замын уулзварт маани олныг босго.Тарни , бурханы суврага олныг бїтээ.энэ мэтээр буян их їйлдвэл муу цагийн олон янзын аюулаас хэлтрэнэ.Эдгээр буяныг эс їйлдвэл муу цагийн аюулд дайрагдана.
Иймийн учир монгол иргэд минь сїсэг бишрэлийг хичээ.Їїний дараа халх монгол орны дотор баруун хоёр аймагт малын мєргїй болно.Зїїн хоёр аймагт хїний мєргїй болно.
Тэр цагт урьд нь байгуулагдсан Эрдэнэ зуугийн хийдэд Жавзандамба хутагтыг зална.Тэр цагт Гунгаа хэмээх хаантай болно.Тїшээ нэрт ууланд Энхамгалан хааны хєвгїїн Далай амгалан гэдэг хїн усан тахиа жил хаан сууна.
Энэ їед монголчууд их амгалангаар жаргана гэсэн зарлиг бичгийг ертєнцийн дээд таван хаадын чуулганы 18 –р зїйлд батлав.
Єлзий хутаг орших болтугай.
Ум ма ни бад мэ хум.
Ловон Бадамжунай бурханыг бодож, Эмэ ум ма пани ани сухаа гэж єдєр шєнєгїй олон олон уншиж яваарай.
Тогтоолын хувилбарыг дэлхийн таван хаадын газраа бат бэх хадгалав гэжээ.
Бадаргуулт тєрийн 14/1889/ он.Шар хулгана жил.
Н.Дугарсїрэн. “Богдын лїндэн” 2002. Номноос авав.