Доржзодво буюу очироор огтлогч судар

“Õóòàãò Áèëãèéí ×èíàä Õÿçãààðàà Õ¿ðñýí Î÷èðîîð Îãòëîã÷” õýìýýõ èõ õºëãºí ñóäàð îðøâîé
Áóðõàíä ìºðãºì¿é!
Íîìä ìºðãºì¿é!
Õóâðàãò ìºðãºì¿é!
Ýíýòõýãèéí õýëýýð: Àðúÿà Âàæðà÷ýäèêà Íàìà Ïðàæíÿïàðàìèòà Ìàõàÿàíà Ñóòðà
Òºâäèéí õýëýýð: Ïàã-âà Øýé-ðàâ-æè ïà-ðîë-ä¿ ÷èí-áà Äîð-æý æîä-âà øýé-æà-âà òýã-÷èí-áîé äî ø¿ã-ñî
Ìîíãîëûí õýëýýð: Õóòàãò áèëãèéí ÷èíàä õÿçãààðàà õ¿ðñýí î÷èðîîð îãòëîã÷1 õýìýýõ èõ õºëãºí ñóäàð îðøâîé.
Õàìàã áóðõàä õèéãýýä áîäüñàäâà íàðò ìºðãºì¿é.
Èéí õýìýýí ìèíèé ñîíññîí íýãýí öàãò ßëæ Òºãñ ͺãöñºí2 Áóðõàí Øðàâàñòèéí3 Æýòà4 õàí õºâã¿¿íèé öýöýðëýã, Àíàòàïèíäàäà5 íýðò ºãëºãèéí ýçíèé Õîòëûã Áàÿñãàõ Õ¿ðýýíä ìÿíãà õî¸ð çóóí òàâèí àÿãà òàõèìëèãèéí6 èõýñ õóâðàãóóä õèéãýýä àñàð îëîí áîäüñàäâà7, ìàõàñàäâà8 íàð ëóãàà õàìò íýãíýý àæèðàí áºë㺺.
Òýíäýýñ ßëæ Òºãñ ͺãöñºí Áóðõàí áàãà ¿äèéí ¿åñò õîðìîã÷ õèéãýýä íîìò äýýëýý ºìñººä áàäàð àÿãàà àâ÷ Øðàâàñòè èõ õîòíîî áèíâààä èäýýíä9 îäâîé. Òýíäýýñ ßëæ Òºãñ ͺãöñºí Áóðõàí Øðàâàñòè èõ õîòîîñ áèíâààä àâ÷ èðñýíèé ñ¿¿ëýýð èäýýã çîîãëîæ, èäýýíèé ¿éëèéã çîõèîí10, öàã áóñûí èäýýã11 òýâ÷èæ, áàäàð àÿãà õèéãýýä íîìò äýýëýý òàëáèí õºëºº óãààãààä çàññàí òàâöàíä áèåýí øóäàðãà çàâèëæ12 äóðüäàõóéã èëò àãóóëàí ñóóâàé. Òýíäýýñ îëîí àÿãà òàõèìëèãóóä ßëæ Òºãñ ͺãöñºí õààíà á¿õèé òýð ç¿ãò îäîîä, ßëæ Òºãñ ͺãöñºíèé ºëìèéä îðîéãîîðîî ìºðãºæ, ò¿¿íèéã ãóðâàíòàà ýðãýí ýðãýë ¿éëäýýä õàìò íýãíýý ñóóâàé.
Áàñ òýð öàãò Àìèí ãàâúÿàò13 Ñóáóòè14 òýä íºõäèéí äóíä ñóóæ áºë㺺. Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè ñóóðèíààñàà áîñ÷ äýýä äýýëýý íýãýí ìºðºí人 õóìèæ ßëæ Òºãñ ͺãöñºí õààíà á¿õèé òýð ç¿ãò îäîîä áàðóóí ºâäºãººðºº ñºãäºæ àëãààí õàìòàòãàí èéí õýìýýí àéëòãàâàé: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý! ßëæ Òºãñ ͺãöñºí, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí15, Äàéñíàà Äàðñàí16, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí17 Áóðõàí áýýð áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàðò òóñëàõûí äýýä õýäèé ÷èíýý òóñàëñàí áà, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð áîäâñàäâà, ìàõàñàäâà íàðò îãîîò18 õàòàíãèäàõûí19 äýýä õýäèé ÷èíýý îãîîò õàòàíãèäñàí íü - ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, ãàéõàìøèã áóþó; Ñàéâàð Îäñîí20 ìèíü ýý, 2
ãàéõàìøèã áóþó. ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, áîäüñàäâà íàðûí õºëãºíä ¿íýõýýð21 îðîãñîä õýðõýí îðøèí ¿éëäì¿é, õýðõýí á¿òýýí ¿éëäì¿é, õýðõýí ñýòãýëèéã ìàøèä áàðèí ¿éëäì¿é?”
Òèéí õýìýýí º÷⺺ñ ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòèä èéí õýìýýí çàðëèã áîëâîé: “Ñóáóòè! Ñàéí, ñàéí. Ñóáóòè, òýð ò¿¿í÷ëýí áóþó; òýð ò¿¿í÷ëýí áóþó. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàðò òóñëàõûí äýýäýýð òóñàëñàí áîëîé. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàðò îãîîò õàòàíãèäàõûí äýýäýýð õàòàíãèäâàé. Ñóáóòè, òèéì ó÷ðààñ, ìàø ñàéí ñîíñîîä ñýòãýëäýý òîãòîîãòóí! Áîäüñàäâûí õºëãºíä ¿íýõýýð îðîãñîä õýðõýí ÿìàð ìýò îðøèõ, á¿òýýõ õèéãýýä ñýòãýëèéã ìàøèä áàðèí ¿éëäýõèéã áè ÷àìä íîìëîñóãàé.”
“ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òèéí ¿éëäñ¿ãýé” õýìýýí º÷ººä Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè ßëæ Òºãñ ͺãöñºíèéã ñîíññîí ëóãàà ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòèä èéí õýìýýí çàðëèãëàâàé: “Ñóáóòè! ¯¿íä áîäüñàäâûí õºëãºíä îðñîí [íýãýí] áýýð èéí õýìýýí, “áè áýýð õýäèé ÷èíýýõýí àìüòíûã àìüòàíä õóðààõ áýýð õóðààñàí - ºíäºãíººñ òºðñºí, óìàéíààñ òºðñºí, ÷èéã äóëààíààñ òºðñºí, õóâèëæ òºðñºí, ä¿ðñò áóþó, ä¿ðñ ¿ã¿éòýí áóþó, õóðàí ìýäýõ¿éòýí (ñýðýë õ¿ðòýõ¿éòýí) áóþó, õóðàí ìýäýõ¿é ¿ã¿éòýí (ñýðýë õ¿ðòýõ¿éã¿éòýí) áóþó, õóðàí ìýäýõ¿é ¿ã¿é áóñòàí (ñýðýë õ¿ðòýõ¿éã¿é áîëîâ÷ íàðèéí õ¿ðòýõ¿éã¿é áóñ) áóþó - àìüòíû ÿçãóóð õýäèé ÷èíýýõýí àìüòàíä íýðèéäýãäñýí áýýð øèíæèëñýí òýäãýýð õàìàã öîãö ¿ëäâýðã¿éã íèðâààíû22 òºâä ïàðèíèðâààíä23 îðóóëñóãàé. Òýð ìýòýýð öàãëàøã¿é àìüòíûã ïàðèíèðâààíä îðóóëàâ÷ àìüòàí á¿ð õàðààõàí áàñ ïàðèíèðâààíä îðñîíã¿é [õýâýýð] áîëîé” õýìýýí ñýòãýë ¿¿ñãýãò¿í!
“Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, õýðâýý áîäüñàäâà àìüòàíä õóðàí ìýäýõ¿é24 (àìüòàí õýìýýí ÿëãàâàðëàæ ¿çýõ¿éä) îðîõ áºãººñ ò¿¿íèéã “áîäüñàäâà” õýìýýí ¿ë íýðèéäýõèéí òóëä áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, àìüòàíä õóðàí ìýäýõ¿é îðîõ (àìüòàí õýìýýí ÿëãàâàðëàí ¿çýõ), àìèíä õóðàí ìýäýõ¿é îðîõ (àìèí õýìýýí ÿëãàâàðëàæ ¿çýõ), áîäãàëä õóðàí ìýäýõ¿é îðîõ (áîäãàë õýìýýí ÿëãàâàðëàí ¿çýõ) áºãººñ ò¿¿íèéã “áîäüñàäâà” õýìýýí ¿ë íýðèéäýõèéí òóëä áîëîé.
“Áàñ Ñóáóòè! Áîäüñàäâà ýä òàâààðò ¿ë áàðèìòëàí (¿ë øóíàí) ºãëºã ºãì¿é; àëèí þóã ÷ áàñ ¿ë áàðèìòëàí (¿ë ãîðèëîí) ºãëºã ºãì¿é. Ä¿ðñýä ¿ë áàðèìòëàí (¿ë øóíàí) ºãëºã ºãì¿é. Ò¿¿í÷ëýí äóó, ¿íýð, àìò, õ¿ðýëöýõ¿é õèéãýýä íîìîíä ÷ áàñ ¿ë áàðèìòëàí (þìñàä ÷ áàñ ¿ë øóíàí) ºãëºã ºãì¿é. Ñóáóòè, þóã áîëîâ÷ áýëãý ÷àíàðò õýìýýí õóðàí ìýäýõ¿é îðîõóéä ¿ë áàðèìòëàí (àëèâààã áýëãý ÷àíàðààð íü ÿëãàâàðëàí ¿ë áàðèìòàëæ) òýð ìýò áîäüñàäâà ºãëºã ºãì¿é. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, þóíä ÷ ¿ë áàðèìòëàí (¿ë øóíàí) ºãëºã ºãºõ áîäüñàäâûí áóÿíû öîãö íü, Ñóáóòè, õýìæèõ¿éåý õÿëáàð áóñûí òóëä áîëîé.
“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Äîðíî ç¿ãèéí îãòîðãóéã õýìæèõ¿éåý õÿëáàð áîëîâ óó?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òèéì áóñ áîëîé.” 3
ßëæ Òºãñ íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ò¿¿í÷ëýí ºìíº, ºðíº, óìàð, äýýð, äîîð, ç¿ã çîâõèñ õèéãýýä àðâàí ç¿ãèéí îãòîðãóéã õýìæèõ¿éåý õÿëáàð áîëìóé?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òèéì áóñ áîëîé.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ò¿¿í÷ëýí àëèí þóíä ÷ áàðèìòëàõ ¿ã¿éåý ºãëºã ºãºã÷ áîäüñàäâûí áóÿíû öîãö íü, Ñóáóòè, õýìæèõ¿éåý õÿëáàð áóñûí òóëä áîëîé.
“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíèéã25 Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí õýìýýí ¿çì¿é?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òèéì áóñ áîëîé. Ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíèéã Ò¿¿í÷ëýí èðñýíä ¿ë ¿çýõ áºë㺺. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºí õýìýýí àëèí íîìëîñîí òýð ÿìàãò26 ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºí áóñûí òóëä áîëîé.”
Òèéí õýìýýí º÷⺺ñ, ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòèä èéí õýìýýí çàðëèã áîëâîé: “Ñóáóòè, õýäèé ÷èíýý ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºí òºäèé ÷èíýýãýýð õóóðìàã áîëîé. Õýäèé ÷èíýý ëàãøèí áýëýã õîòîë òºãññºí ¿ã¿é õýìýýíý òºäèé ÷èíýý õóóðìàã áóñ áîëîé. Òýð ìýò Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèéã ëàãøèí õèéãýýä áýëãý ¿ã¿éä ¿çýãò¿í!”
Òèéí õýìýýí çàðëèã áîëñîí ëóãàà Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè áýýð ßëæ Òºãñ ͺãöñºíä èéí õýìýýí º÷âýé: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, èðýýä¿éí òàâàí çóóíû27 ýöýñò äýýäèéí íîì ìàøèä òèéí ýâäðýõ¿éä àðèóí ýíý ¿çëèéí ñóäðûí àéìãèéí ¿ñãèéã ¿ç¿¿ëñýí ýäãýýð íîìëîëä ¿íýõýýð õóðààí ìýäýõ¿é òºð¿¿ëýã÷ ÿìàð íýãýí òºðºëõòºí ãàðàõ áîëîâ óó?”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ÷è èéí õýìýýí, “èðýýä¿éí òàâàí çóóíû ýöýñò äýýäèéí íîì ìàøèä òèéí ýâäðýõ¿éä àðèóí ýíý ¿çëèéí ñóäðûí àéìãèéí ¿ñãèéã ¿ç¿¿ëñýí ýäãýýð íîìëîëä ¿íýõýýð õóðààí ìýäýõ¿é òºð¿¿ëýã÷ ÿìàð íýãýí òºðºëõòºí ãàðàõ áîëîâ óó” õýìýýí á¿¿ ºã¿¿ëýãò¿í! Ñóáóòè, èðýýä¿éí òàâàí çóóíû ýöýñò äýýäèéí íîì ìàøèä òèéí ýâäðýõ¿éä øàãøààáàä ëóãàà òºãºëäºð, ýðäýì óâäèñ ëóãàà òºãññºí áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàð òºðì¿é. Ñóáóòè, òýäãýýð áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàð íü íýãýí áóðõàíä ºðãºë õ¿íäëýë ¿éëäýõ áóñ; íýãýí áóðõàíä áóÿíû ¿íäñèéã ¿¿ñãýõ áóñ àà. Ñóáóòè, ò¿ìýí îëîí áóðõàäàä ºðãºë õ¿íäëýë ¿éëäñýí áºãººä ò¿ã ò¿ìýí áóðõàäàä áóÿíû ¿íäñèéã ¿¿ñãýñýí áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàð òºðì¿é.
“Ñóáóòè, õýí áýýð òýð ìýò ñóäðûí àéìãèéí ¿ñãèéã íîìëîñîí áóÿíä íýãýí ñýòãýëèéí òºäèéõºí ñ¿æãèéã îëñîí òýäãýýðèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð ìýäì¿é. Ñóáóòè, òýäãýýðèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð ¿çýõ áîëîé; Ñóáóòè, õàìàã òýäãýýð àìüòàä íü áóÿíû öîãö öàãëàøã¿éã ¿¿ñãýõ áºãººä îãîîò õóðààõ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, òýäãýýð áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàð íü áè õýìýýõýä õóðàí ìýäýõ¿é îðîõóé ¿ã¿é (áè-ä ÿëãàâàðëàí áàðèõã¿é) áºãººä àìüòàíä õóðàí ìýäýõ¿é îðîõóé ¿ã¿é (íýã ÷ àìüòíûã ÿëãàâàðëàí ¿çýõã¿é), àìèíä õóðàí 4
ìýäýõ¿é îðîõóé ¿ã¿é (àìèí õýìýýí ÿëãàâàðëàí ¿çýõã¿é), áîäãàëä õóðàí ìýäýõ¿é îðîõóé ¿ã¿éí (íýã ÷ áîäãàëûã ÿëãàâàðëàí ¿çýõã¿éí) òóëä áîëîé.
Ñóáóòè, òýäãýýð áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàð íü íîìä õóðàí ìýäýõ¿é (íýã ÷ íîìûã áóþó þì ¿çýãäëèéã ÿëãàâàðëàí ¿çýõã¿é) õèéãýýä íîì ¿ã¿éä ÷ áàñ õóðàí ìýäýõ¿é ¿ë îðîõ (íîìã¿éä ÷ áóþó þì ¿çýãäýë áóñûã ÷ áàñ ÿëãàâàðëàí ¿çýõã¿é) áîëîé. Òýäãýýð íü õóðàí ìýäýõ¿é õèéãýýä õóðàí ìýäýõ¿é ¿ã¿éä ÷ (ÿëãàâàðëàí ¿çýõ õèéãýýä ýñ ÿëãàâàðëàí ¿çýõ¿éä ÷) áàñ îðîõóé ¿ã¿é áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, õýðâýý òýäãýýð áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàð íü íîìä õóðàí ìýäýõ¿é îðîõ (íýã áîëîâ÷ þì ¿çýãäëèéã ÿëãàâàðëàí ¿çýõ) áîëâîîñ, áàñ ìºíõ¿¿ òýäãýýð áýýð áè õýìýýí áàðèìòëàõ áîëîîä, àìüòàíä áàðèìòëàõ, àìèíä áàðèìòëàõ, áîäãàëä áàðèìòëàõ áîëîõûí òóëä áîëîé. Õýðâýý íîìûã áè ¿ã¿éä õóðààí ìýäýõ¿é (þì ¿çýãäëèéã ýñ îðøèõóéä ÿëãàâàðëàí ¿çâýýñ) îðâîîñ áàñ ìºíõ¿¿ òýäãýýð áýýð áè õýìýýí áàðèìòëàõ áîëîîä, àìüòàíä áàðèìòëàõ, àìèíä áàðèìòëàõ, áîäãàëä áàðèìòëàõ áîëîõûí òóëä áîëîé.
“Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, áîäüñàäâà íîìûã ÷ áóðóóä ¿ë áàðèõ (þì ¿çýãäëèéã áóðóó òàíèí ìýäýõã¿é), íîì áóñûã ÷ áàñ áóðóóä ¿ë áàðèõûí (þì ¿çýãäýë áóñûã ÷ áóðóó òàíèí ìýäýõã¿éí) òóëä áîëîé.”
Òèéìèéí òóëä, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìûí ýíý ç¿éëèéã ñàë îíãîö28 ìýò ìýäýã÷ íàð õàìàã íîìûã ÷ òýâ÷èí ¿éëäýõ òóë, õàìàã íîì áóñû㠺㿿ëýõ õýðýã þóí áèëýý õýìýýí íîìëîâîé.”
Áàñ ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòèä èéí õýìýýí çàðëèã áîëâîé: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð àëü äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàãò Èëòýä Òóóëñàí Áóðõàí áîëñîí íîì àëü áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Òèéí õýìýýí çàðëèãëàñàí ëóãàà Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè áýýð ßëæ Òºãñ ͺãöñºíä èéí õýìýýí º÷âýé: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, áè áýýð ßëæ Òºãñ ͺãöñºíèé íîìëîñîí óòãûã óõàõ ìýò áîëâîîñ Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð àëü äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàãò Èëòýä Òóóëñàí Áóðõàí áîëñîí òýð íîì àëèí áýýð ¿ã¿é áºë㺺. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé ¿ç¿¿ëñýí òýð íîì àëèí áýýð ¿ã¿é áºë㺺. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí àëü íîìîîð èëòýä òóóëñàí áóðõàí áîëñîí áà, ¿ç¿¿ëñýí ò¿¿íèéã áàðèí òîãòîîõ ¿ã¿é, ºã¿¿ëýõ ¿ã¿é áîëîé. Òýð íü íîì ÷ áóñ, íîì áóñ ÷ áóñûí òóëä áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Õóòàãòûí òºðºëõèéòºí íàð õóðàí ýñ ¿¿äñýíýýð ìàøèä ÿëãàñíû òóëä áîëîé.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? ßçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèí29 àëèí çàðèì íýãýí áýýð ãóðâàí ìÿíãàí èõ ìÿíãàí åðòºíöèéí30 ýíý îðíûã ýëäýâ äîëîîí èõ ýðäýíýñýýð ñàéòàð ä¿¿ðãýýä ºãëºã ºã⺺ñ òýäãýýð ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿ä, ÿçãóóðòàíû îõèä òýð ø¿òýýíýýñ áóÿíû öîãö îëíûã ¿¿ñãýõ áîëìóé?” 5
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, îëîí áîëîé. Ñàéâàð Îäñîí ìèíü ýý, èõ îëîí áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, áóÿíû öîãö òýð ÿìàãò öîãö ¿ã¿éí òóëä áîëîé; òèéìèéí òóëä, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð “áóÿíû öîãö, áóÿíû öîãö” õýìýýí íîìëîñîí áîëîé.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèí õýí áýýð ãóðâàí ìÿíãàí èõ ìÿíãàí åðòºíöèéí òýð îðíûã ýëäýâ äîëîîí èõ ýðäýíýñýýð ñàéòàð ä¿¿ðãýýä ºãëºã ºãñºíººñ, õýí áýýð íîìûí ýíý ç¿éëýýñ àäàãëààä äºðâºí ìºðò ø¿ëãèéí òºäèéõíèéã òîãòîîæ áóñäàä íîìëîõ áºãººä ¿íýõýýð ñàéòàð ¿ç¿¿ëâýýñ òýð ø¿òýýíýýñ ¿¿ñýõ áóÿíû öîãö íýí îëîí, òîî òîìøã¿é õèéãýýä öàãëàøã¿é áºë㺺. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áóðõàäûí äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàã ò¿¿íýýñ ãàðààä, ßëæ Òºãñ ͺãöñºí Áóðõàä ÷ áàñ ò¿¿íýýñ òºðñºíèé òóëä áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, áóðõàíû íîì, áóðõàíû íîì õýìýýãäýõ íü òýäãýýð áóðõàíû íîì ¿ã¿é õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóëä, òýäãýýð íü “áóðõàíû íîì” õýìýýãäüþ¿.
“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? ¯ðãýëæèä îðñîí [íýãýí] áýýð èéí õýìýýí, “áè áýýð ¿ðãýëæèä îðñîíû ¿ðèéã îëëîî” õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òèéì áóñ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òýð þóíä ÷ îðñîí áóñûí òóëä áîëîé; òèéìèéí òóëä, “¿ðãýëæèä îðñîí” õýìýýãäüþ¿. Ä¿ðñýä ÷ îðñîí áóñ, äóóíä ÷ áóñ, ¿íýðò ÷ áóñ, àìòàíä ÷ áóñ, õ¿ðýëöýõ¿éä ÷ áóñ, íîì äîð ÷ îðñîí áóñ áîëîé; òèéìèéí òóëä, “¿ðãýëæèä îðñîí” õýìýýãäüþ¿. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, õýðâýý ¿ðãýëæèä îðñîí [íýãýí] áýýð èéí õýìýýí, “áè áýýð ¿ðãýëæèä îðñîíû ¿ðèéã îëëîî” õýìýýí ñýòãýõ áºãººñ òýð ÿìàãò íü áè õýìýýõ áàðèìòëàë áîëìóé. Àìüòàíä áàðèìòëàõóé, àìèíä áàðèìòëàõóé õèéãýýä áîäãàëä áàðèìòëàõóé áîëìóé.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Íýãýíò õàðèí èðýã÷ èéí õýìýýí, “áè áýýð íýãýíò õàðèí èðñýíèé ¿ðèéã îëëîî” õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òèéì áóñ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, òýðõ¿¿ õàðèí èðñýíèé õóòãèéã îëñîíû òýð íîì àëèí áýýð ¿ã¿éí òóëä áîëîé; òèéìèéí òóëä, “íýãýíò õàðèí èðñýí” õýìýýãäüþ¿. ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, õýðâýý íýãýíò õàðèí èðñýí èéí õýìýýí, “áè áýýð íýãýíò õàðèí èðñýíèé ¿ðèéã îëëîî” õýìýýí ñýòãýõ áîëâîîñ, ìºíõ¿¿ òýðýýð áè õýìýýí áàðèìòëàõ áîëìîé. Àìüòàíä áàðèìòëàõ õèéãýýä áîäãàëä áàðèìòëàõ áîëìîé.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Õàðèí ¿ë èðýã÷ èéí õýìýýí, “áè áýýð õàðèí ¿ë èðñýíèé ¿ðèéã îëëîî” õýìýýí ñýòãýì¿é?” 6
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òèéì áóñ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, òýðõ¿¿ õàðèí ¿ë èðñýíèé õóòãèéã îëñîíû òýð íîì àëèí áýýð ¿ã¿éí òóëä áîëîé; òèéìèéí òóëä, “õàðèí ¿ë èðñýí” õýìýýãäüþ¿.
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Äàéñíàà Äàðñàí [àðõàä] èéí õýìýýí, “áè áýýð Äàéñíàà Äàðñàí [àðõàäûí] õóòãèéã îëëîî” õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òèéì áóñ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, àëèâàà Äàéñíàà Äàðñàí õýìýýãäýõ¿éí òýð íîì àëèí áýýð ¿ã¿éí òóëä áîëîé. ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, õýðâýý Äàéñíàà Äàðñàí [àðõàä] èéí õýìýýí, “áè áýýð Äàéñíàà Äàðñàí [àðõàäûí] õóòãèéã îëëîî” õýìýýí ñýòãýõ áîëâîîñ, òýð ÿìàãò òýðýýð áè õýìýýí áàðèìòëàõ áîëìóé. Àìüòàíä áàðèìòëàõ, àìèíä áàðèìòëàõ õèéãýýä áîäãàëä áàðèìòëàõ áîëìîé.
“ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áóðõàí áýýð íàìàéã íèñâààíèñ31 ¿ã¿é îðøèãñäûí ìàíëàéí äýýä õýìýýí ¿ç¿¿ëñýí áîëîé. ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, áè øóíàë òà÷ààë ëóãàà õàãàöñàí Äàéñíàà Äàðñàí Àðõàä ìºí áîëîâ÷; ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, áè èéí õýìýýí, “áè áîëâîîñ Äàéñíàà Äàðñàí áîëîé” õýìýýí ¿ë ñýòãýì¿é. ßëæ Òºãñ íºãöñºí ìèíü ýý, õýðâýý èéí õýìýýí, “áè áýýð Äàéñíàà Äàðñàí Àðõàäûí õóòãèéã îëëîî” õýìýýí ñýòãýõ áºãººñ, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íàìàéã “ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í Ñóáóòè áîëâîîñ íèñâààíèñ ¿ã¿é îðøèãñîäûí ìàíëàéí äýýä ìºí áºãººä þóíä ÷ ýñ îðøñîí íü íèñâààíèñ ¿ã¿é îðøñîí” õýìýýí áèâàíãèðä32 ýñ ¿ç¿¿ëýõ áîëìóé.”
ßëæ Òºãñ íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áóðõàí Äèïàíêàðààñ33 àâñàí òýð íîì àëü áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ íºãöñºí ìèíü ýý, òèéì áóñ áîëîé. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí áóðõàí Äèïàíêàðààñ àâñàí òýð íîì àëèí áýýð ¿ã¿é áîëîé.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, áîäüñàäâà àëèí çàðèì èéí õýìýýí, “áè áýýð áàéãóóëñàí õàìàã îðíûã ÷óõàìòàé á¿òýýëýý” õýìýýõ áºãººñ òýð íü ¿íýíýýð ºã¿¿ëñýí áóñ õýðýã áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, áàéãóóëñàí îðíûã “áàéãóóëñàí îðîí” õýìýýõ íü, áàéãóóëñàí òýäãýýðèéã áóé áóñ õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “áàéãóóëñàí îðîí” õýìýýãäüþ¿. Ñóáóòè, òýð ìýòèéí òóë, áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàð ýíý ìýò ¿ë îðøñîí áýýð ñýòãýë ¿¿ñãýýä, þóíä ÷ ýñ îðøñîí áýýð ñýòãýë ¿¿ñãýì¿é. Ä¿ðñýä ýñ îðøèõ áýýð ñýòãýë ¿¿ñãýì¿é. Äóó, ¿íýð, àìò, õ¿ðýëöýõ¿é õèéãýýä íîì äîð ÷ ýñ îðøñîí áýýð ñýòãýë ¿¿ñãýì¿é. 7
“Ñóáóòè, ýíý ìýò áºãººä ¿ëãýðëýâýýñ, íýãýí òºðºëõèéòíèé áèå ýíý ìýòýä óðâààä, ýíý ìýò íü ÷ óóëñûí õààí Ñ¿ìáýð óóëûí òºäèé áîëâîîñ, Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Òýð áèåèéã èõ ìºí õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òýð áèå èõ áºë㺺. Ñàéâàð Îäñîí ìèíü ýý, òýð áèå èõ íýãýí áºë㺺. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð òýð áîäòîé áóñ õýìýýí íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóëä, òýð áýýð “èõ áèå” õýìýýãäüþ¿.
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ãàíãà ìºðíèé ýëñ õýäèé ÷èíýý áóé Ãàíãà ìºðºí ÷ òºäèé ÷èíýý òîîò áîëæ ãýìýý íü òýäãýýðèéí ýëñ àëèí áóé òýäãýýðèéã îëîí áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òýäãýýð Ãàíãà ìºðºí áàñ îëîí áºãººòºë òýäãýýðèéí ýëñèé㠺㿿ëýõ þóí áèëýý.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ÷è áèøðýãò¿í! ×è áýýð ñàéòàð óõàæ ìýäò¿ãýé! Òýäãýýð Ãàíãà ìºðíèé ýëñ õýäèé ÷èíýý, òºäèé ÷èíýý òîîò åðòºíöèéí îðíûã çàðèì íýãýí ýðýãòýé, ýìýãòýé áýýð ýëäýâ äîëîîí èõ ýðäýíýñýýð ñàéòàð ä¿¿ðãýýä, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áóðõäàä ºãëºã ºðãºâººñ, Ñóáóòè ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Òýäãýýð ýðýãòýé, ýìýãòýé òýð ø¿òýýíýýñ èõ îëîí áóÿíûã ¿¿ñãýõ áîëìóé?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, èõ îëîí áîëîé. Ñàéâàð Îäñîí ìèíü ýý, èõ îëîí áîëîé. Òýäãýýð ýðýãòýé, ýìýãòýé òýð ø¿òýýíýýñ áóÿí èõ îëíûã ¿¿ñãýõ áºë㺺.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, õýí áýýð åðòºíöèéí îðíûã ìºíõ¿¿ ýëäýâ äîëîîí èõ ýðäýíýñýýð ñàéòàð ä¿¿ðãýýä Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áóðõäàä ºãëºã ºðãºñíººñ, õýí áýýð íîìûí ýíý ç¿éëýýñ àäàãëààä äºðâºí ìºðò ø¿ëãèéí òºäèéã òîãòîîæ áóñäàä ñàéòàð íîìëîîä, ¿íýõýýð ñàéòàð ¿ç¿¿ëñýí òýð ÿìàãò ø¿òýýíýýñ áóÿí íýí èõ îëîí, òîîëøã¿é áºãººä öàãëàøã¿é ¿¿ñýõ áºë㺺.
“Áàñ áýýð Ñóáóòè, ÷óõàì àëü ç¿ãò íîìûí ýíý ç¿éëýýñ àäàãëààä äºðâºí ìºðò ø¿ëãèéí òºäèéã óíøèõ áºãººä íîìëîí ¿ç¿¿ëñýí òýð ç¿ã òýíãýð õèéãýýä õ¿ì¿¿í, àñóðà ñýëòèéí åðòºíöèéí òàõèë ø¿òýýíèé [àðèóí îðîí] áîëîõ áºãººòºë, õýí áýýð ýíý íîìûí ç¿éëèéã àâñàí, áè÷ñýí, òîãòîîñîí, õàäãàëñàí, óíøñàí, á¿õíèéã àãóóëàí ¿éëäñýí õèéãýýä ñýòãýëäýý ¸ñ÷ëîí ¿éëäñýí òýð íü ìàø ãàéõàìøèã õèéãýýä òºãºëäºð áîëîõû㠺㿿ëýõ þóí áºãººä, áàñ òýð ãàçàð, ç¿ãò íîì ¿ç¿¿ëýã÷ [çàëàð÷]; [áóñàä] ëàì áàãø íàð áýýð ÷ [õàìò] íýãíýý îðøìîé.”
Òèéí õýìýýí çàðëèãëàâààñ, Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè, ßëæ Òºãñ ͺãöñºíä èéí õýìýýí º÷âýé: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òýð íîìûí ç¿éëèéí íýð þó áóé? Ò¿¿íèéã õýðõýí òîãòîîìóé?”
Òèéí õýìýýí º÷ñºí ë¿ãýý ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòèä èéí õýìýýí çàðëèã áîëâîé: “Ñóáóòè, ýíý íîìûí ç¿éëèéí íýð íü “Áèëèã áàðàìèä”34 õýìýýãäýõ áºãººä ¿¿íèéã òýð ìýò òîãòîîãò¿í! Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð “áèëèã 8
áàðàìèä” õýìýýí àëèí òýð íîìëîñîí íü áèëèã áàðàìèä áóñûí òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “áèëèã áàðàìèä” õýìýýãäüþ¿.
“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé íîìëîñîí òýð íîì àëü áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé íîìëîñîí òýð íîì àëèí áýýð ýñ îðøèõ áîëîé.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ãóðâàí ìÿíãàí èõ ìÿíãàí åðòºíöèéí îðîí ãàçðûí øîðîîíû òîîñ õýäèé ÷èíýý áóé òýð îëîí áóþó õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òýð øîðîîíû òîîñ îëîí áîëîé. Ñàéâàð Îäñîí ìèíü ýý, îëîí áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, øîðîîíû òîîñ àëèí áóé òýð òîîñ áóé áóñ õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “øîðîîíû òîîñ” õýìýýãäüþ¿. Åðòºíöèéí îðîí àëèí áóé òýäãýýð îðîí áóé áóñ õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “åðòºíöèéí îðîí” õýìýýãäüþ¿.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Èõ òºðºëõèéòíèé ãó÷èí õî¸ð ëàãøèí áýëãýýð Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áóðõàíä ¿çýãäýõ õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òèéì áóñ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé íîìëîñîí èõ òºðºëõèéòíèé òýäãýýð ãó÷èí õî¸ð ëàãøèí áýëãèéã ëàãøèí áýëãý áóñ õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí èðñýí áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, èõ òºðºëõèéòíèé “ãó÷èí õî¸ð ëàãøèí áýëãý” õýìýýãäüþ¿.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ýðýãòýé, ýìýãòýé àëèí çàðèì áýýð áèåý Ãàíãà ìºðíèé ýëñ õýäèé÷èíýý, òºäèé òîîãîîð îãîîò ºãñºíººñ, õýí áýýð íîìûí ýíý ç¿éëýýñ àäàãëààä äºðâºí ìºðò ø¿ëãèéí òºäèéã òîãòîîæ, áóñäàä ¿íýõýýð íîìëîí ¿ç¿¿ëñýí òýð ÿìàãò ø¿òýýíýýñ èõ îëîí áóÿí, òîî òîìøã¿é õèéãýýä öàãëàøã¿é ¿¿ñýõ áîëîé.”
Òýíäýýñ Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè ýë íîìûí õ¿÷ýýð íóëèìñ óíàãàí, óðñàõ íóëèìñàà àð÷ààä ßëæ Òºãñ ͺãöñºíä èéí õýìýýí º÷âýé: “Ýíý íîìûí ç¿éëèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð õýäèé ÷èíýý íîìëîñîí íü, ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, ãàéõàìøèã áîëîé. Ñàéâàð Îäñîí ìèíü ýý, ãàéõàìøèã áîëîé. ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, ýø óõààíûã îëñîíîîñ õîéø áè áýýð íîìûí ýíý ç¿éëèéã óðüä õýçýý ÷ ñîíññîíã¿é áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, ýíý ñóäðûí àéìãèéí íîìëîëä ¿íýõýýð õóðàí ìýäýõ¿é òºð¿¿ëýõ òýäãýýð àìüòàä íü õýí áîëîâ÷ ìàøèä ãàéõàìøèã ëóãàà òºãñºõ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, ¿íýõýýð õóðàí ìýäýõ¿é àëèí áóé òýð ÿìàãò õóðàí ìýäýõ¿é ¿ã¿éí òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “¿íýõýýð õóðàí ìýäýõ¿é” õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñîí áîëîé. ßëæ Òºãñ ͺãöñºí 9
ìèíü ýý, áè ýíý íîìûí ç¿éëèéã íîìëîñîí äîð øèíæëýõ áºãººä äóðøèõ íü íàäàä ãàéõàìøèã áóñ áîëîé. ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, õîéäûí ¿åñ, õîéäûí öàã òàâàí çóóíû ýöýñò ýíý íîìûí ç¿éëèéã àâàõ, áè÷èõ, õàäãàëàõ, òîãòîîõ, óíøèõ õèéãýýä, á¿õíèéã àãóóëàí ¿éëäýõ àëèìàä òýäãýýð àìüòàä ìàøèä ãàéõàìøèã ëóãàà òºãñºõ áîëîé. Áàñ ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òýäãýýð íü áè õýìýýõýä õóðàí ìýäýõ¿é ¿ë îðîõ áºãººä, àìüòàíä õóðàí ìýäýõ¿é, àìèíä õóðàí ìýäýõ¿é, áîäãàëä õóðàí ìýäýõ¿é îðîõóé ¿ã¿é áîëìîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, áè õýìýýõýä õóðàí ìýäýõ¿é, àìüòàíä õóðàí ìýäýõ¿é, àìèíä õóðàí ìýäýõ¿é, áîäãàëä õóðàí ìýäýõ¿é àëèí áóé òýð ÿìàãò õóðàí ìýäýõ¿é á¿õýí ë¿ãýý õàãàöñàíû òóëä áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ ͺãöñºí Áóðõàä íü õàìàã õóðàí ìýäýõ¿é ë¿ãýý õàãàöñàíû òóëä áîëîé.”
Òèéí õýìýýí º÷⺺ñ, ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòèä èéí õýìýýí çàðëèã áîëâîé: “Ñóáóòè, òýð ò¿¿í÷ëýí áîëîé; òýð ò¿¿í÷ëýí áîëîé. Ñóäðûí àéìãèéí ýíý íîìûã ¿ç¿¿ëýõ¿é äîð ¿ë àéõ áºãººä, öî÷èõ á¿õýíä ¿ë àâòñàí àëèìàä òýäãýýð àìüòàä ìàøèä ãàéõàìøèã ëóãàà òºãñºõ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, ýíýõ¿¿ äýýä “Áèëèã áàðàìèä”-ûã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé íîìëîñîí ýíýõ¿¿ äýýä “Áèëèã áàðàìèä”-ûã öàãëàøã¿é áºãººä õýìæýýëøã¿é ßëæ Òºãñ ͺãöñºí Áóðõàä ÷ áàñ íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “äýýä áèëèã áàðàìèä” õýìýýãäüþ¿.
“Áàñ Ñóáóòè, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé õ¿ëöýíã¿éí áàðàìèä àëü áóé òýð ÿìàãò áàðàìèä áóñ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, àëü öàãò Êàëèíãà35 [óëñûí] õààí ìèíèé ¿å ìº÷ õèéãýýä ãèø¿¿í á¿õíèéã îãòîëñîí òýð öàãò íàäàä áè õýìýýõýä õóðàí ìýäýæ ñýòãýõ¿é, àìüòàíä õóðàí ìýäýæ ñýòãýõ¿é, àìèíä õóðàí ìýäýæ ñýòãýõ¿é, áîäãàëä õóðàí ìýäýæ ñýòãýõ¿é ÷ áàñ ýñ òºðñºí áºãººä, íàäàä õóðàí ìýäýõ¿é þóõàí ÷ ¿ã¿éí ñàöóó õóðàí ìýäýõ¿é ¿ã¿é áýýð áîëñîí íü áàñ [õàðààõàí] áóñûí òóëä áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, õýðâýý òýð öàãò áè õýìýýõýä õóðàí ìýäýõ¿é òºðñºí áîëâîîñ, òýð öàãò õîðò ñýòãýëèéí õóðàí ìýäýõ¿é ÷ áàñ òºðæ; àìüòàíä õóðàí ìýäýõ¿é, àìèíä õóðàí ìýäýõ¿é, áîäãàëä õóðàí ìýäýõ¿é òºðæ, òýð öàãò õîðò ñýòãýëèéí õóðàí ìýäýõ¿é ÷ áàñ òºðºõèéí òóëä áîëîé.
“Ñóáóòè, áè áýýð èëòýä ìýäýí óõâààñ, ºíãºðñºí öàãò ìèíèé [ýä¿ãýýãýýñ óðàãø] òàâàí çóó äàõü òºðºë “Õ¿ëöýíã¿éí ªã¿¿ëýã÷” õýìýýãäýã÷ àðø áîëîí òºðñºí òýð öàãò ÷ íàäàä áè õýìýýõ õóðàí ìýäýõ¿é ýñ òºðñºí; àìüòàíä õóðàí ìýäýõ¿é, àìèíä õóðàí ìýäýõ¿é õèéãýýä áîäãàëä õóðàí ìýäýõ¿é ÷ ýñ òºðñºí áèëýý. Ñóáóòè, òýð ìýòèéí òóë, áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàð õàìàã õóðàí ìýäýõ¿éã ñàéòàð òýâ÷ýýä, äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàãò ñýòãýë ¿¿ñãýì¿é. Ä¿ðñýä ¿ë îðøèõ ñýòãýë ¿¿ñãýì¿é. Äóó, ¿íýð, àìò õèéãýýä õ¿ðýëöýõ¿éä ÷ ýñ îðøèõ ñýòãýë ¿¿ñãýì¿é. Íîì äîð ÷ ýñ îðøèõ ñýòãýë ¿¿ñãýì¿é. Íîì ¿ã¿éä ÷ áàñ ýñ îðøèõ ñýòãýë ¿¿ñãýì¿é. Þóõàíä áîëîâ÷ áàñ ýñ îðøèõ ñýòãýë ¿¿ñãýì¿é. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, àëèí òýð 10
îðøèõóé òýð ÿìàãò ýñ îðøèõûí òóëä áîëîé. Òèéìèéí òóë, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð èéí õýìýýí, “áîäüñàäâà þóíä ÷ ýñ îðøèí ºãëºã ºãì¿é” õýìýýí íîìëîâîé.
“Áàñ Ñóáóòè, áîäüñàäâà ýíý ìýò õàìàã àìüòíû òóñûí òóëä ºãëºãèéã îãîîò ºãì¿é. Àìüòàíä õóðàí ìýäýã÷ àëü áóé òýð ÿìàãò ÷ áàñ õóðàí ìýäýõ¿é ¿ã¿é áºãººä Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð “õàìàã àìüòàí” õýìýýí àëèìàä íîìëîñîí òýäãýýð àìüòàí íü ÷ áàñ ýñ îðøèõ áóþó. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí íü ¿íýõýýð íîìëîñîí36, ¿íýíýýð íîìëîñîí37, ò¿¿í÷ëýíõ¿¿ ÷àíàðò íîìëîñîí áºãººä Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí íü [àëæààñ] áóðóóä íîìëîñîí áóñûí òóëä áîëîé.
“Áàñ Ñóáóòè, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé íîì àëèí áàñ Èëòýä Òóóëñàí Áóðõàíû ¿ç¿¿ëñýí òýð íîìä ¿íýí ÷ ¿ã¿é, õóóðìàã ÷ ¿ã¿é áîëîé. Ñóáóòè, òýð ìýò áºãººä ¿ëãýðëýâýýñ: í¿äýí òºãºëäºð íýãýí õ¿ì¿¿í õàðàíõóéä îðâîîñ þóõàí ÷ ýñ ¿çýõ àäèë àëèâàà áîäîä óíàñàí áýýð ºãëºã îãîîò ºãºõ¿éí áîäüñàäâà ¿çýãäüþ¿.
“Áàñ Ñóáóòè, òýð ìýò áºãººä ¿ëãýðëýâýýñ, ¿¿ð ãèéæ íàðàí óðãàâààñ í¿äýí òºãºëäºð õ¿ì¿¿í ýëäýâ ºí㺠ä¿ðñ, ä¿ð áàéäëûã ¿çýõ àäèë àëèâàà áîäîä ýñ óíàñàí áýýð ºãëºãèéã îãîîò ºãºõ¿éí áîäüñàäâà ¿çýãäüþ¿.
“Áàñ Ñóáóòè, ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèí õýí áýýð íîìûí ýíý ç¿éëèéã àâñàí, áàðüñàí, òîãòîîñîí, óíøñàí, á¿õíèéã àãóóëàí ¿éëäñýí õèéãýýä áóñäàä àóãàà èõýä ¿íýõýýð ñàéòàð íîìëîí ¿ç¿¿ëñýí òýäãýýðèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð ìýäýõ áîëîé, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð ¿çýõ áîëîé. Òýäãýýð àìüòàí öàãëàøã¿é áóÿíû öîãöûã ¿¿ñãýõ áîëúþó.
“Áàñ Ñóáóòè, àëèâàà çàðèì íýãýí ýðýãòýé, ýìýãòýé ýðò ¿äèéí öàãèéí ¿åñò áèåñèéã Ãàíãà ìºðíèé ýëñíèé òîîãîîð îãîîò ºãºõ - áàñ ¿äèéí öàã õèéãýýä ¿äýø îðîéí öàãèéí ¿åñò áèåñýý Ãàíãà ìºðíèé ýëñíèé ÷èíýýãýýð îãîîò ºãºõ áºãººä ýíý ç¿éë òîî ìýòýýð îëîí áóìàí ãîëäè38 õèéãýýä íàÿä39 ãàëâóóäàä40 áèåñýý îãîîò ºãñºíººñ - õýí áýýð íîìûí ýíý ç¿éëèéã ñîíñîîä ¿ë òýâ÷ñýí òýð ø¿òýýíýýñ áóÿí àñàð èë¿¿ îëîíä, òîî òîìøã¿é, öàãëàøã¿é ¿¿ñýõ áºãººòºë, õýí áýýð ¿ñãèéã áè÷èõ, àâàõ, áàðèõ, òîãòîîõ, óíøèõ, á¿õíèéã àãóóëàí ¿éëäýõ41 õèéãýýä áóñäàä àóãàà èõýä ¿íýõýýð ñàéòàð íîìëîí ¿ç¿¿ëýõèé㠺㿿ëýõ þóí áèëýý.
“Áàñ Ñóáóòè, íîìûí ýíý ç¿éë íü ñàíàæ ñýòãýøã¿é áºãººä òýíöýøã¿é áºë㺺. Ýíý íîìûí ç¿éëèéí à÷ ¿ðñ ÷ áàñ ñàíàæ ñýòãýøã¿é ÷àíàðò õýìýýí ìýäýãò¿í! Ýíý íîìûí ç¿éëèéã äýýä õºëãºíä ¿íýõýýð îðñîí àìüòàí á¿õíèé òóñ õèéãýýä ¿ëýìæ õýòýðõèéä õ¿ðñýí õºëãºíä ¿íýõýýð îðñîí àìüòàí á¿õíèé òóñûí òóëä Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîâîé. Õýí áýýð ýíý íîìûí ç¿éëèéã àâñàí, áàðüñàí, òîãòîîñîí, óíøñàí, á¿õíèéã àãóóëàí ¿éëäñýí õèéãýýä áóñäàä àóãàà èõýä ¿íýõýýð ñàéòàð íîìëîí ¿ç¿¿ëñýí òýäãýýðèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð ìýäýõ áîëîé; Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð ¿çýõ áîëîé. Òýäãýýð àìüòàí á¿õíèé áóÿíû öîãö öàãëàøã¿é ëóãàà òºãºëäºð áîëìîé. Òýð áóÿíû öîãö ñàíàæ ñýòãýøã¿é, ñàöëàøã¿é, ¿ëøã¿é õèéãýýä õýìæýýã¿é ë¿ãýý òºãºëäºð áîëìîé. Òýäãýýð àìüòàí á¿õýí ìèíèé áîäèéí õóòãèéã ìºðºí人 ºðãºõ áîëìîé. 11
Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, äîîðäîä äóðøèã÷èä áýýð ýíý íîìûí ç¿éëèéã ñîíñîæ ¿ë ÷àäúþó. Áè õýìýýõýä ¿çýãñýä áóñ, àìüòàíä ¿çýãñýä áóñ, àìèíä ¿çýãñýä áóñ áºãººä áîäãàëä ¿çýãñýä áýýð ñîíñîæ, àâ÷, õàäãàëæ, óíøèæ õèéãýýä á¿õíèéã àãóóëàí ¿éëäýæ ¿ë ÷àäàõ áîëîé. Òýð íü ¸ñ ¿ã¿éí òóëä áîëîé.
“Áàñ Ñóáóòè, àëü ãàçàð ç¿ãò ýíý ñóäðûí àéìãèéã íîìëîí ¿ç¿¿ëíý, òýð ãàçàð ç¿ãò òýíãýð, õ¿ì¿¿í õèéãýýä àñóðà ñýëòèéí åðòºíö äàõèíû òàõèëûí ¿éëä çîõèñò áîëìîé. Òýð ãàçàð ç¿ã ìºðãºëèéí ¿éëä çîõèñò õèéãýýä ýðãýëèéí ¿éëä çîõèñò áîëìîé. Òýð ãàçàð ç¿ã òàõèë ø¿òýýí ìýò áîëìîé.
“Áàñ Ñóáóòè, ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèí õýí áýýð ýíý ìýò ñóäðûí àéìãèéí ¿ã ¿ñãèéã àâàõ, áàðèõ, òîãòîîõ, óíøèõ õèéãýýä á¿õíèéã àãóóëàí ¿éëäýíý, òýäãýýð íü ýíýëýõ áîëìîé. Ìàøèä ýíýëýõ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, òýäãýýð àìüòàä ººðñäèéí óðüäûí òºðë¿¿äýä ¿éëäñýí ìóó çàÿàíä òºðºõ¿éí óã áîëñîí áóÿí áóñûí ¿éëèéí ¿ðýýð ýíý òºðºë人 èéí ýíýëñýíýýð òýäãýýð óðüäûí òºðë¿¿äèéí ìóó çàÿàíä òºð¿¿ëýõ áóÿí áóñûí ¿éëèéí ¿ð íü àðèóñãàãäàõ áîëìîé. Áóðõàíû áîäèéí õóòãèéã ÷ îëîõ áîëîé.
“Ñóáóòè, áè áýýð èëòýä ìýäýí ºã¿¿ëâýýñ, ºíãºðñºí òîî ¿ã¿é öàãèéí òýðòýý, áàñ àãóó èõ òîî ¿ã¿éí ãàëàâò, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áóðõàí Äèïàíêàðèéí óðüäûí, áàñ èõ óðüäûí íàÿí äºðâºí áóìàí ãîëäè õèéãýýä íàÿä áóðõàä ãàðñàíûã áè áýýð áàÿñãààä, ¿ë áàÿñãàõûã òýâ÷èñíýýñ ¿ë ãîìäîîñîí áîëîé. Ñóáóòè, òýäãýýð ßëæ Òºãñ ͺãöñºí Áóðõàäûã áàÿñãàæ ¿éëäñýíýýñ ãîìäîîæ ýñ ¿éëäñýí àëèí áóé ëóãàà; õîéäûí öàã òàâàí çóóíû ýöýñ áîëîõîä, ýíý ñóäðûí àéìãèéã àâàõ, áè÷èõ, áàðèõ, òîãòîîõ, óíøèõ õèéãýýä á¿õíèéã àãóóëàí ¿éëäýõ àëèí áóéã [õàðüöóóëâààñ], Ñóáóòè, ýë áóÿíû öîãöîä óðüäûí çóóíû áóÿíû öîãö õóâü áýýð îéð ¿ë îäìîé. Ìÿíãûí õóâü, áóìûí õóâü, òîî, õýìæýý, òîîöîîëîõóé, ¿ëãýð, õàíü õèéãýýä øàëòãààíû [òºäèéä] ÷ ¿ë õ¿ëöýõ áîëîé.
“Ñóáóòè, õýðâýý òýð öàãèéí òýäãýýð ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèíû áóÿíû öîãöûã áè áýýð ºã¿¿ëâýýñ, õàìàã àìüòàí ñîãòóóðàí [ìàøèä] ñîãòîíãè áîëîõ áºãººä ñýòãýë õÿìðàõ áîëúþó.
“Áàñ Ñóáóòè, íîìûí ýíý ç¿éë íü ñàíàæ ñýòãýøã¿é áºãººä à÷ ¿ðñ íü ÷ áàñ ñàíàæ ñýòãýøã¿é ÷àíàðò áîëîõûã ìýäýãò¿í!”
Òýíäýýñ Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè áýýð ßëæ Òºãñ ͺãöñºíä èéí õýìýýí º÷âýé: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, áîäüñàäâûí õºëãºíä ¿íýõýýð îðîãñîä áýýð õýðõýí îðøèí ¿éëäì¿é, õýðõýí á¿òýýí ¿éëäì¿é, õýðõýí ñýòãýë ìàøèä áàðüæ ¿éëäì¿é?”
Òèéí õýìýýí º÷ñºí ë¿ãýý ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòèä èéí õýìýýí çàðëèã áîëâîé: “Ñóáóòè, ¿¿íä áîäüñàäâûí õºëãºíä ¿íýõýýð îðñîí [íýãýí] áýýð èéí õýìýýí, “áè áýýð õàìàã àìüòíû öîãö ¿ëäâýðã¿éã íèðâààíû òºâä ïàðèíèðâààíä îðóóëñàí áºãººä, òýð ìýò õýìæýýã¿é àìüòíûã ïàðèíèðâààíä îðóóëñàí áîëîâ÷, àëèí àìüòàí áàñ [õàðààõàí] 12
ïàðèíèðâààíä îðñîíã¿é áîëîé” õýìýýí ñýòãýë ¿¿ñãýãò¿í! Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, õýðâýý áîäüñàäâà àìüòàíä õóðàí ìýäýõ¿é îðâîîñ ò¿¿íèéã áîäüñàäâà õýìýýí ¿ë íýðèéäì¿é. Áîäãàëûí õ¿ðòýë õóðàí ìýäýõ¿é îðâîîñ ÷ áàñ ò¿¿íèéã áîäüñàäâà õýìýýí ¿ë íýðèéäüþ¿. Ò¿¿íèéã áîäüñàäâà õýìýýí ¿ë íýðèéäýõèéí òóëä áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, “áîäüñàäâûí õºëãºíä ¿íýõýýð îðñîí” õýìýýí íýðèéäýõ¿éí íîì òýð àëèí áýýð ¿ã¿éí òóëä áîëîé.
“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí Äèïàíêàðààñ àëèí äýýð ¿ã¿éí ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàãò èëòýä òóóëñàí áóðõàí áîëñîí íîì àëü áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Òèéí õýìýýí çàðëèã áîëñîí ëóãàà Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè áýýð ßëæ Òºãñ ͺãöñºíä èéí õýìýýí º÷âýé: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí Äèïàíêàðààñ àëèí äýýð ¿ã¿éí ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàãò áóðõàí áîëñîí òýð íîì àëèí áýýð ¿ã¿é áîëîé.”
Òèéí õýìýýí º÷ñºí ë¿ãýý ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòèä èéí õýìýýí çàðëèã áîëâîé: “Ñóáóòè, òýð ò¿¿í÷ëýí áîëîé. Òýð ò¿¿í÷ëýí áîëîé. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí Äèïàíêàðààñ àëèí äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàãò èëòýä òóóëñàí áóðõàí áîëñîí òýð íîì àëèí áýýð ¿ã¿é áîëîé. Ñóáóòè, õýðâýý Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð àëèí èëòýä òóóëñàí áóðõàí áîëñîí òýð íîìûí çàðèì íýãýí ç¿éë áóé áîëâîîñ Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí Äèïàíêàðà áýýð íàäàä “áÿðìàíû42 õºâã¿¿í ÷è èðýýä¿éí öàãò Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áóðõàí Øàãæàò¿â õýìýýãäýõ áîëìîé” õýìýýí áèâàíãèðä ýñ ¿ç¿¿ëýõ áºë㺺. Ñóáóòè, ýíý ìýò Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð àëèí äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàãò èëòýä òóóëñàí áóðõàí áîëñîí òýð íîì àëèí áýýð ¿ã¿éí òóëä Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí Äèïàíêàðà áýýð íàäàä “áÿðìàíû õºâã¿¿í ÷è èðýýä¿éí öàãò Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Øàãæàò¿â íýðò Áóðõàí õýìýýãäýõ áîëìîé” õýìýýí áèâàíãèðä ¿ç¿¿ëñýí áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí õýìýýãäýõ íü ¿íýõýýðèéí ò¿¿í÷ëýíõ¿¿ ÷àíàðûí ¿ñýã, íýð íýðèéäñýí á¿õèéí òóëä áîëîé.
“Áàñ Ñóáóòè, àëèí çàðèì íýãýí èéí õýìýýí, “Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áóðõàí áýýð äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàãò èëòýä òóóëñàí áóðõàí áîëëîî” õýìýýõ áºãººñ òýð áóðóó ºã¿¿ëýã÷ ìºí áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð àëèí äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàãò èëòýä òóóëñàí áóðõàí áîëñíû òýð íîì àëèí áýýð ¿ã¿éí òóëä áîëîé. Ñóáóòè, Ò¿¿í÷ëýí èðñýí áýýð èëòýä òóóëñàí áóðõàí áîëñîí áà, íîìëîí ¿ç¿¿ëñýí àëèí òýð íîìä ¿íýí ÷ ¿ã¿é, õóäàë ÷ ¿ã¿é áîëîé. Òèéìèéí òóë, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð “õàìàã íîì áóðõàíû íîì” õýìýýí íîìëîâîé. Ñóáóòè, õàìàã íîì õýìýýãäýõ íü òýäãýýð õàìàã íîì ¿ã¿é áºãººä òèéìèéí òóë “õàìàã íîì áóðõàíû íîì” 13
õýìýýãäüþ¿. Ñóáóòè, ýíý ìýò áºãººä ¿ëãýðëýâýýñ, íýãýí õ¿ì¿¿í òºðºëõèéòºí áèå ë¿ãýý òºãºëäºð áºãººä èõ áèåò áîëñîí àäèë áîëîé.”
Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð “íýãýí õ¿ì¿¿í òºðºëõèéòºí áèå ë¿ãýý òºãºëäºð áºãººä èõ áèåò” õýìýýí àëèí òýð íîìëîñíûã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð áèå áóñ õýìýýí íîìëîñîí áîëîé. Òèéìèéí òóë, “áèå ë¿ãýý òºãºëäºð áºãººä èõ áèåò” õýìýýãäüþ¿.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, òýð ò¿¿í÷ëýí áóþó. Òýð ò¿¿í÷ëýí áóþó. Àëèí çàðèì Áîäüñàäâà èéí õýìýýí, “áè áýýð àìüòàí á¿õíèéã ïàðèíèðâààíä îðóóëàâ” õýìýýõ áºãººñ òýð áîäüñàäâà õýìýýãäýõ áóñ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, áîäüñàäâà õýìýýãäýõ¿éí òýð íîì àëü áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òèéì áóñ áîëîé.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, òèéìèéí òóë, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð “õàìàã íîì íü àìüòàí ¿ã¿é, àìèí ¿ã¿é, áîäãàë ¿ã¿é” õýìýýí íîìëîñîí áèëýý.
“Áàñ Ñóáóòè, çàðèì íýãýí áîäüñàäâà èéí õýìýýí, “áè áýýð áàéãóóëñàí îðîí á¿õíèéã á¿òýýâ” õýìýýõ áºãººñ òýð áýýð ò¿¿í÷ëýí àäèëû㠺㿿ëñýí õýðýã áîëìóé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, “áàéãóóëñàí îðîí, áàéãóóëñàí îðîí” õýìýýãäýõ íü òýäãýýð “áàéãóóëñàí îðîí ¿ã¿é” õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóë áîëîé. Òèéìèéí òóë, “áàéãóóëñàí îðîí” õýìýýãäüþ¿. Ñóáóòè, àëèí íýãýí áîäüñàäâà èéí õýìýýí, “õàìàã íîì íü áè ¿ã¿é, õàìàã íîì íü áè ¿ã¿é áóþó” õýìýýí äóðøèã÷ ò¿¿íèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áóðõàí áýýð áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà õýìýýí íýðèéäüþ¿.
“Ñóáóòè ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ìàõàí í¿ä áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òýð òèéì áºë㺺. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ìàõàí í¿ä áóé áîëîé.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä òýíãýðèéí í¿ä áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òýð òèéì áºë㺺. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä òýíãýðèéí í¿ä áóé áîëîé.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä áèëãèéí í¿ä áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òýð òèéì áºë㺺. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä áèëãèéí í¿ä áóé áîëîé.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä íîìûí í¿ä áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?” 14
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òýð òèéì áºë㺺. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä íîìûí í¿ä áóé áîëîé.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä áóðõàíû í¿ä áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òýð òèéì áºë㺺. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä áóðõàíû í¿ä áóé áîëîé.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ãàíãà ìºðíèé ýëñ õýäèé ÷èíýý÷ëýí Ãàíãà ìºðºí ÷ áàñ òºäèé ÷èíýý òîîò áîëñîí äîð òýäãýýðèéí ýëñ òºäèé÷èíýýãèéí åðòºíöèéí îðîíä õóâèðâààñ, òýäãýýð åðòºíöèéí îðîí îëîí áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òýð òèéì áºë㺺. Òýäãýýð åðòºíöèéí îðîí îëîí áîëîé.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, òýäãýýð åðòºíöèéí îðíû àìüòàí õýäèé÷èíýý áóé òýäãýýðèéí ñàíàæ ñýòãýõ òóñ á¿ðèéí ñýòãýëèéí ¿íäñèéã áè áýýð ñàéòàð ìýäì¿é. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, “ñýòãýëèéí ¿íäýñ, ñýòãýëèéí ¿íäýñ” õýìýýãäýõ òýð íü ¿íäýñ áóñ õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóë áîëîé. Òèéìèéí òóë, “ñýòãýëèéí ¿íäýñ” õýìýýãäüþ¿. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, óðüäûí ñýòãýë ÷ çîðèãäîøã¿é, õîéäûí ñýòãýë ÷ çîðèãäîøã¿é, ýä¿ãýý öàãò òºðñºí ñýòãýë ÷ çîðèãäîøã¿éí òóëä áîëîé.
“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Õýí áýýð ãóðâàí ìÿíãàí èõ ìÿíãàí åðòºíöèéí ýíý îðíûã ýëäýâ äîëîîí èõ ýðäýíýñýýð ñàéòàð ä¿¿ðãýæ ºãëºã ºã⺺ñ, òýäãýýð ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèí òýð ø¿òýýíýýñ èõ îëîí áóÿí ¿¿ñãýõ áîëìóé?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, îëîí áîëîé. Ñàéâàð Îäñîí ìèíü ýý, îëîí áîëîé.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, òýð ò¿¿í÷ëýí áóþó, òýð ò¿¿í÷ëýí áóþó. Òýäãýýð ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿ä, ÿçãóóðòàíû îõèä òýð ø¿òýýíýýñ áóÿíû öîãö îëíûã ¿¿ñãýõ áºë㺺. Áàñ Ñóáóòè, õýðâýý áóÿíû öîãö, áóÿíû öîãöîä áîëâîîñ, “áóÿíû öîãö, áóÿíû öîãö” õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð ¿ë íîìëîìóé.
“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ä¿ðñèéí áèå43 îãîîò á¿òñýíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿çýí ñýòãýì¿é?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òýð òèéì áóñ áîëîé. Ä¿ðñèéí áèå îãîîò á¿òñýíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿ë ¿çýõ áºë㺺. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, “ä¿ðñèéí áèå îãîîò á¿òñýí” õýìýýâýýñ, òýð îãîîò á¿òñýí áóñ õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “ä¿ðñèéí áèå îãîîò á¿òñýí” õýìýýãäüþ¿.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿çýæ ñýòãýì¿é?” 15
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òýð òèéì áóñ áîëîé. Ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿ë ¿çì¿é. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ò¿¿í÷ëýí èðñýí áýýð ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºí àëèí [áîëîõûã] íîìëîñîí áîëîé. [Òýð íü] ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºí ¿ã¿é õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºí” õýìýýãäüþ¿.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð èéí õýìýýí, “áè áýýð íîìûã íîìëîí ¿ç¿¿ëñýí áºë㺺” õýìýýí òààëíà õýìýýí ñýòãýì¿é? Ñóáóòè, òýð òèéí ¿ë áîëãîîõ áºãººä Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé àëü òýð íîìëîí ¿ç¿¿ëñýí íîì àëèí áýýð ¿ã¿éí òóëä áîëîé. Ñóáóòè, õýí íýãýí èéí õýìýýí, “Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîì ¿ç¿¿ëñýí áºë㺺” õýìýýí ºã¿¿ëâýýñ, Ñóáóòè, ýíý ìýò ¿ã¿é [õîîñîí] ëóãàà áóðóó áàðüñàí òóë íàìàéã ã¿òãýñýí áîëìîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, íîìûã ¿ç¿¿ëñýí õýìýýí, àëèâàà “íîì ¿ç¿¿ëñýí, íîì ¿ç¿¿ëñýí” õýìýýãäýí çîðèãäîõ áîëñîí òýð íîì àëèí áýýð ¿ã¿éí òóëä áîëîé.”
Òýíäýýñ Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè áýýð ßëæ Òºãñ ͺãöñºíä èéí õýìýýí º÷âýé: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, õîéäûí öàãò àëü íýãýí àìüòàí ýíý ìýòèéí íîì õèéãýýä íîìëîëûã ñîíñîâ÷ èëòýä ñýòãýë èõýä ¿ë óðâàíà õýìýýí ñýòãýì¿é?”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, òýäãýýð íü àìüòàí ÷ áóñ, àìüòàí áóñ íü ÷ áóñ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, “àìüòàí” õýìýýãäýõ íü Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð òýäãýýð àìüòíûã ¿ã¿é áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “àìüòàí” õýìýýãäüþ¿.
“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð àëèí äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàãò, èëòýä òóóëñàí áóðõàí áîëñîí òýð íîì àëü áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð àëèí äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàãò, èëòýä òóóëñàí áóðõàí áîëñîí òýð íîì àëèí áýýð ¿ã¿é áîëîé.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, òýð ò¿¿í÷ëýí áºë㺺. Òýð ò¿¿í÷ëýí áºë㺺. Ò¿¿íä íîì º÷¿¿õýí ÷ ¿ë çîðèãäîõ áºãººä ¿ã¿é áîëîé; òèéìèéí òóë, “äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàã” õýìýýãäüþ¿.
“Áàñ Ñóáóòè, òýð íîì (äýýäèéí íîì) íü ñàöóó áºãººä ò¿¿íä ñàöóó áóñ ëóãàà ñàöóó àëèí áýýð ¿ã¿é (íýãýíò ò¿¿íä ñàöóó áóñ õýìýýõ ç¿éë íýã ÷ áàéäàãã¿é ñàöóó [÷àíàðò] òóë); òèéìèéí òóë, “äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàã” õýìýýãäüþ¿. Äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí òýð áîäèéí õóòàã íü áè ¿ã¿é, àìüòàí ¿ã¿é, àìèí ¿ã¿é õèéãýýä áîäãàë ¿ã¿éä ñàöóó áºãººä áóÿíû íîì õàìàã áýýð èëòýä òóóëñàí ìºí áîëîé. Ñóáóòè, “áóÿíû íîì, áóÿíû íîì” õýìýýãäýõ íü òýäãýýð íîì ¿ã¿é õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñîí áîëîé; òèéìèéí òóë, “áóÿíû íîì” õýìýýãäüþ¿. 16
“Áàñ Ñóáóòè, ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèí àëèí çàðèì áýýð ãóðâàí ìÿíãàí èõ ìÿíãàí åðòºíöèéí îðíû óóëñûí õààí Ñ¿ìáýð õýäèé÷èíýý áóé òºäèé òîîòîîð ýëäýâ äîëîîí èõ ýðäýíýñèéí öîãöûã èëòýä õóðààí ºãëºã ºãñºíººñ, õýí áýýð ýíýõ¿¿ áèëèã áàðàìèäààñ àäàãëààä äºðâºí ìºðò ø¿ëãèéí òºäèéõíèéã òîãòîîæ, áóñäàä ¿íýõýýð ¿ç¿¿ëâýýñ, Ñóáóòè, ýíý áóÿíû öîãöîä óðüä ºìíèéí áóÿíû öîãö íü çóóí õóâüä ÷ îéðòîæ ¿ë òýñýõýýñ, óã øàëòãààíä õ¿ðòýë ÷ ¿ë òýñì¿é.
“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð èéí õýìýýí, “áè áýýð îëîí àìüòíûã òîíèëãîí ãýòýëãýâýé” õýìýýí òààëíà õýìýýí ñýòãýì¿é? Ñóáóòè, òèéí á¿¿ ñýòãýãò¿í! Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé àëèí [òýäãýýð] òîíèëãîí ãýòýëãýñýí àìüòàí àëèí áýýð ¿ã¿éí òóëä áîëîé. Ñóáóòè, õýðâýý Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð àìüòàí àëèí çàðèì íýãíèéã òîíèëãîí ãýòýëãýõ áîëâîîñ, òýð ÿìàãò Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð áè õýìýýõýä áàðèìòëàõ (áè-ä øóíàí áàðèõ) áîëîîä, àìüòàíä áàðèìòëàõ (øóíàí áàðèõ), àìèíä áàðèìòëàõ (àìèíä øóíàí õ¿ëýãäýõ) õèéãýýä áîäãàëä áàðèìòëàõ (øóíàõ) áîëîé. Ñóáóòè, áè õýìýýí áàðèìòëàõóé (áè-ä øóíàõóé) õýìýýõ íü áàðèìòëàõ ¿ã¿éä (øóíàõ áóñ ç¿éë õýìýýí) Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñîí áºãººòºë, ò¿¿íèéã íÿëõ áýðòýã÷èíã¿¿ä áàðèìòëàõ (øóíàõ) áîëîé. Ñóáóòè, “íÿëõ áýðòýã÷èíã¿¿ä” õýìýýõ íü òýäãýýð òºðºëõòºí ¿ã¿é (òºðºëõòºí áóñ) õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñîí áîëîé; òèéìèéí òóë, “íÿëõ áýðòýã÷èíã¿¿ä” õýìýýãäüþ¿.
“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿çýõ áóþó õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òýð òèéì áóñ áîëîé. Ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿çýõ áóþó õýìýýí ¿ë ñýòãýì¿é.”
ßëæ Òºãñ íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, òýð ò¿¿í÷ëýí áºë㺺. Òýð ò¿¿í÷ëýí áºë㺺. Ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿ë ¿çýõ áºë㺺. Ñóáóòè, õýðâýý ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿çýõ áîëâîîñ, ×àêðàâàðòèí44 õààí ÷ áàñ Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áîëìóé çà; òèéìèéí òóë, ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿ë ñýòãýãò¿í!
Òýíäýýñ Àìèí Ãàâúÿàò Ñóáóòè áýýð ßëæ Òºãñ ͺãöñºíä èéí õýìýýí º÷âýé: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, áè áýýð ßëæ Òºãñ ͺãöñºíèé õýðõýí íîìëîñîí óòãûã óõàõ ìýò áîëâîîñ, ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿ë ¿çýõ áºë㺺.”
Òýíäýýñ ßëæ Òºãñ íºãöñºí áýýð òýð ¿åñò ýäãýýð ø¿ëãèéã çàðëèã áîëâîé:
“Õýí áýýð íàìàéã ä¿ðñýä ¿çýã÷
Õýí áýýð íàìàéã äóóíä ìýäýã÷
Õàðø áóðóó ìºðä îðñîí ìºí òóë
Õàìàã òýäãýýð òºðºëõòºí íàìàéã ¿ë ¿çüþ¿. 17
Õàìàã áóðõàä íü íîìûí ÷àíàð45 áºãººä
Õºòëºã÷ ñàðòâààõè46 íàð íü íîìûí áèå
Õàìàã íîìûí ÷àíàð ìýäýãäýõ¿¿í áóñ òóë
Õýðõýâ÷ ò¿¿íèéã òèéí ìýäýæ ¿ë ÷àäúþó.”47
Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíººð Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áîäèéí Õóòàãò Èëòýä Òóóëñàí Áóðõàí áîëìîé õýìýýí áàðèìòëàâààñ, Ñóáóòè, ÷è áýýð òèéí ¿ë ñýòãýãò¿í! Ñóáóòè, ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíººð Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áîäèéí Õóòàãò Èëòýä Òóóëñàí Áóðõàí áîëîõ ¿ã¿é áîëîé.
“Ñóáóòè, ÷è èéí õýìýýí, “áîäüñàäâûí õºëãºíä ¿íýõýýð îðîãñîä áýýð àëèí çàðèì íýãýí íîì òèéí ýâäýðñýí õèéãýýä òàñàðñàíä íýðèéäñýí [áîëîé]” õýìýýí áàðèìòàëâààñ, Ñóáóòè, òýð òèéí ¿çýõ õýðýã áóñ áºãººä áîäüñàäâûí õºëãºíä ¿íýõýýð îðîãñîä àëü ÷ íîìûã òèéí ýâäýðñýí áóþó òàñàðñàíä íýðèéäñýí ¿ã¿é áîëîé.
“Áàñ Ñóáóòè, ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèí õýí áýýð Ãàíãà ìºðíèé ýëñíèé ÷èíýý òîîò åðòºíöèéí îðíûã ýëäýâ äîëîîí èõ ýðäýíýñýýð ñàéòàð ä¿¿ðãýýä ºãëºã ºãñºíººñ, áîäüñàäâà õýí áýýð íîìûí ýíý ç¿éëèéã áè ¿ã¿é áºãººä òºðºë ¿ã¿éä õ¿ëöýíã¿éã îëâîîñ, òýð ÿìàãò ø¿òýýíýýñ àñàð èõ îëîí, òîî òîìøã¿é áºãººä öàãëàøã¿é áóÿíû öîãö ¿¿ñýõ áîëîé. Áàñ Ñóáóòè, áîäüñàäâà áýýð áóÿíû öîãöûã îãîîò áàðèí ýñ ¿éëäì¿é.”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, áîäüñàäâà áýýð áóÿíû öîãöûã îãîîò áàðèí ýñ ¿éëäì¿é õýìýýí ñýòãýì¿é?”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, îãîîò áàðèõûí ñàöóó áýýð áóðóóä ¿ë áàðèõ áºãººä; òèéìèéí òóë, “îãîîò áàðèõ” õýìýýãäüþ¿.
“Áàñ Ñóáóòè, àëèí çàðèì íýãýí èéí õýìýýí, “Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí îäîâ, èðýâ, áîñîâ, ñóóâ ýñ áºãººñ óíòàæ áîëãîîâ” õýìýýõ áºãººñ, òýðáýýð ìèíèé íîìëîñîí óòãûã ¿ë îéëãîñîí õýðýã áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí õýìýýãäýõ íü õààøàà ÷ ýñ îäîõ, õààíààñ ÷ ýñ èðýõèéí òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áóðõàí” õýìýýãäüþ¿.
“Áàñ Ñóáóòè, àëèí çàðèì íýãýí ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèí áýýð ãóðâàí ìÿíãàí èõ ìÿíãàí åðòºíöèéí îðîí ãàçðûí øîðîîíû òîîñ õýäèé÷èíýý áóé, ýíý ìýò áºãººä ¿ëãýðëýâýýñ, ïàðàìàíóñ48 ÷óóëñàí÷èëàí àäèë áîëâîîñ, Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ïàðàìàíóñûí òýð ÷óóëãàí îëîí áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òýð òèéì áºë㺺. Ïàðàìàíóñûí òýð ÷óóëãàí îëîí áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, õýðâýý 18
ïàðàìàíóñûí íýãýí ÷óóëãàí áàéõ áºãººñ, ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð “ïàðàìàíóñûí ÷óóëãàí” õýìýýí ¿ë çàðëèãëàõûí òóëä áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð “ïàðàìàíóñûí ÷óóëãàí” õýìýýí àëèí íîìëîñîí òýð ÷óóëãàí ¿ã¿é õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “ïàðàìàíóñûí ÷óóëãàí” õýìýýãäüþ¿. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð ãóðâàí ìÿíãàí èõ ìÿíãàí åðòºíöèéí îðîí õýìýýí àëèí íîìëîñîí òýð íü îðîí áóñ õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñîí áîëîé; òèéìèéí òóë, “ãóðâàí ìÿíãàí èõ ìÿíãàí åðòºíöèéí îðîí” õýìýýãäüþ¿. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, õýðâýý åðòºíöèéí íýãýí îðîí áóé áîëâîîñ, òýð ÿìàãò á¿ãäýä áàðèìòëàõ áîëîõûí òóëä áîëîé. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð á¿ãäýä áàðèìòëàõóéä íîìëîñîí òýð íü áàðèìòëàõ ¿ã¿é õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “á¿õýíä áàðèìòëàõóé” õýìýýãäüþ¿.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, á¿ãäýä áàðèìòëàõóé íü íýðèéòãýë áîëîé; òýð íîì íü ºã¿¿ëøã¿é ìºí áîëîé. Ò¿¿íèéã íÿëõàñ áýðòýã÷èíã¿¿ä ë áàðèõ áîëîé. Ñóáóòè, àëèí çàðèì íýãýí èéí õýìýýí, “Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð áè õýìýýí áàðèõ ¿çëèéã íîìëîìóé, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð àìüòàíä ¿çýõ, àìèíä ¿çýõ õèéãýýä áîäãàëä ¿çýõ¿éã íîìëîâîé” õýìýýí ºã¿¿ëâýýñ, òýðáýýð àðèóí ¿íýí ¿ãñýýð ºã¿¿ëñýí áîëìóé?”
Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, òèéì áóñ áîëîé. Ñàéâàð Îäñîí ìèíü ýý, òèéì áóñ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ ͺãöñºí ìèíü ýý, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé áè õýìýýí ¿çýõ¿éä àëèí íîìëîñîí ò¿¿íèéã ¿çýë áóñ õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “áè õýìýýí ¿çýõ¿é” õýìýýãäüþ¿.”
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íä áîäüñàäâûí õºëãºíä ¿íýõýýð îðîãñîä ýíý ìýò õàìàã íîìûã ìýäýãäýõ¿¿í, ¿çýãäýõ¿¿í, äóðøèõóóí áºãººä íîìä íýí õóðàí ìýäýõ¿éä ýñ îðøèí ìýäýãò¿í! Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, “íîìä õóðàí ìýäýõ¿é, íîìä õóðàí ìýäýõ¿é” õýìýýãäýõ íü òýð õóðàí ìýäýõ¿é ¿ã¿é õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “íîìä õóðààí ìýäýõ¿é, íîìä õóðààí ìýäýõ¿é” õýìýýãäüþ¿.
“Áàñ Ñóáóòè, áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà õýí áýýð åðòºíöèéí îðîí öàãëàøã¿é áºãººä òîî òîìøã¿éã ýëäýâ äîëîîí èõ ýðäýíýñýýð ñàéòàð ä¿¿ðãýýä ºãëºã ºãñºíººñ, ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèí õýí áýýð ýíýõ¿¿ áèëèã áàðàìèäààñ àäàãëààä äºðâºí ìºðò ø¿ëãèéí òºäèéã áè÷ñýíýýñ áàðüñàí, òîãòîîñîí, óíøñàí, á¿õíèéã àãóóëàí ¿éëäñýí, áóñäàä àóãàà èõýä ¿íýõýýð ñàéòàð íîìëîí ¿ç¿¿ëñýí òýð ÿìàãò ø¿òýýíýýñ àñàð èõ îëîí, òîî òîìøã¿é, öàãëàøã¿é áóÿí ¿¿ñýõ áºë㺺.
“Õýðõýí ¿íýõýýð ñàéòàð íîìëîí ¿ç¿¿ëì¿é õýìýýâýýñ, õýðõýí ¿íýõýýð ñàéòàð íîìëîí ýñ ¿ç¿¿ëýõ, ò¿¿í÷ëýíõ¿¿ ¿íýõýýð ñàéòàð íîìëîí ¿ç¿¿ëýã÷ áºãººä; òèéìèéí òóë, ò¿¿ãýýð “¿íýõýýð ñàéòàð íîìëîí ¿ç¿¿ëýã÷” õýìýýãäüþ¿.
Îä ýðõèñ, á¿ðãýëçýõ¿é, çóë õèéãýýä 19
Õîîñîí èëáý, ø¿¿äýð, óñíû öºâð¿¿ áà
Îðã¿é ç¿¿ä, ãèëáýëãýýí49 õèéãýýä ¿¿ëýí ìýò
Õàìàã õóðàí ¿¿äýãñäèéã òýð ìýò ¿çýãò¿í!
ßëæ Òºãñ ͺãöñºí áýýð òèéí õýìýýí çàðëèã áîëñîíä áàò àã÷50 Ñóáóòè õèéãýýä àÿãà òàõèìëèã òýäãýýð áà, áîäüñàäâà õèéãýýä äºðâºí íºõºä àÿãà òàõèìëèã, øèìíàíö51, óâø áà óâñàíç52, òýíãýð, õ¿ì¿¿í, àñóðà õèéãýýä ãàíäàðè53 ëóãàà ñýëòèéí åðòºíö äàõèí áàÿñàí áèøðýýä ßëæ Òºãñ ͺãöñºíèé íîìëîñíûã èëòýä ñàéøààí ìàãòâàé.
“Õóòàãò Áèëãèéí ×èíäàä Õ¿ðñýí Î÷èðîîð Îãòëîã÷” õýìýýãäýõ Èõ Õºëãºí Ñóäàð òºãñâýé.
ÍÀÌÎ ÂÕÀÃÀÂÀÄÝ/ ÁÐÀÆÍßÀ ÁÀÐÀÌÈÄÀ ÅÝ/ ÓÌ ÍÀÄÄÀ ÄÈÄÀ/ ÈËÈØÈ/ ÈËÈØÈ/ ÌÈËÈØÈ/ ÌÈËÈØÈ/ ÂÕÈÍÀ ßÍ/ ÂÕÈÍÀ ßÍ/ ÍÀÌÎ ÂÕÀÃÀÂÀÄÝ/ ÁÐÀÄßÀÌ ÁÐÀÄÈ/ ÈÐÈÄÈ/ ÈÐÈÄÈ/ ÌÈÐÈÄÈ/ ÌÈÐÈÄÈ/ دÐÈÄÈ/ دÐÈÄÈ/ ¯Ø¯ÐÈ/ ¯Ø¯ÐÈ/ ÂÕ¯Þ¯ ÅÝ/ ÂÕ¯Þ¯ ÅÝ ÑÓÕÀ.54
“Î÷èðîîð Îãòëîã÷”-èéí ýíý ç¿ðõýí îõèéã íýãýíòýý óðèí óíøñàíààð “Î÷èðîîð Îãòëîã÷”-èéã åñºí ò¿ìýí ìÿíãà óíøñàí ëóãàà ñàöóóò áîëìîé.
ÓÌ ÅÝ ÄÕÀÐÌÀ ÕÝį ÁÐÀÂÀÕÀ ÕÝį ÍÝÄÝ Õ¨ÍÄÀ ÒÀÃÀÄÎ ÆÀÂÀ ÄÀÄ/ ÄÝÕ¨ÍßÇÀ ¨ÍÈÐÎÄÕÀ ÝÂÀÌ ÂÀÄÈ ÌÀÕÀ ØÐÀÌÀÍÀ ÑÓÕÀ/ ÓÌ ÁÀÇÀÐ ÑÀÄÓ ÑÀÌÀßÀ/ ÌÀÍÓ ÁÀËÀßÀ/ ÁÀÇÀÐ ÑÀÄÓ ÄÝÍÎÁÀ ÄÈØÒÀ/ ÄÐÈÄÕÎ ÌÝÂÕÀÂÀ/ ÑÓÄÎըΠÌÝÂÕÀÂÀ/ ÑÓÁÎըΠÌÝÂÕÀÂÀ/ ÀÍÓ ÐÀÃÄÎ ÌÝÂÕÀÂÀ/ ÑÀÐÂÀ ÑÈÄÄÕÈ ÌÝÌÝ ÁÐÀßÀÇÖÀ/ ÑÀÐÂÀ ÃÀÐÌÀ ÑÓÇÀÌÝ ÇÈÄÄÀÌ/ ØÐÈ ßÀ/ ïЯ ÕÓÌ/ ÕÀ ÕÀ ÕÀ ÕÀ ÕÎ/ ÂÕÀÃÀÂÀÍÀ ÑÀÐÂÀ ÄÀÒÀÃÀÄÀ ÁÀÇÀÐ ÌÀÌÝ Ì¯ÍÇÀ/ ÁÀÇÐÈ ÂÕÀÂÀ/ ÌÀÕÀ ÑÀÌÀßÀ ÑÀÄÓ ÀÀ ÕÓÌ/ ÓÌ ÑÓÑÈÄÈ.55
Ýë òóñ õýðýã á¿õýí á¿òýýãäýõ¿éí òààëëûí øèì îãòîðãóéí òºâººñ áèëèã áàðàìèäûí óñ áàðèã÷ ¿¿ëñ á¿ðõñýíèé õóðûí óðñãàë õóâü ñàéò íîìõîòãîãäîõóóíû îðîí ãàçàðò ñàéòàð áóóñíààð ã¿í ã¿íçãèé áîëîâñðóóëàí ãýòýëãýõ¿éí óðãàö òàðèà ÿàõèí ¿ë áîëîâñðîõ áèëýý. Òýð ìýòèéí ñàéí íîìëîëîîð õóâèëãàñàí ýíý áîòèéí øèíýýð ¿¿ñãýñýí áóÿíû óðãàöààð ÿëãóóñíû øàøèí àðâèäàí äýëãýð÷, áóðóó ìºðä òýí¿¿÷ëýí òººðñºí àìüòàí á¿õýí çîâëîíãîîñ àìñõèéí ñýðãýõ¿éí äýýäýä óðâàõ áîëòóãàé. Àõóé ¿åñèéí ¿ë õ¿ñýõ õàðø íºõöºë á¿õýí àìèðëàõ áºãººä ¿ç¿¿ð íýã äýýäèéí íîìûã á¿òýýõ¿éä õè÷ýýí øàìäàæ, ÿëãóóñàíû õºâã¿¿äèéí ÿâäëûí èõ äàâàëãààíûã áè áýýð èëòýä á¿òýýõ áîëòóãàé. 20
…õýìýýãäýõ àñàð öàãààíä óðâóóëàõ íîìûí ÷àíàðûã óíø!
Ç¿¿ëò òàéëáàð:

1. “Î÷èðîîð îãòëîã÷” (Ñàíñ.Vajracchedika) – Ýíýõ¿¿ ñóäàðò “Î÷èð” áóþó “vajra” õýìýýõ ¿ãèéí óòãûí òàëààð îíöãîéëîí äóðüäàãäààã¿é áàéíà. Åðºíõèéä íü ñóäðûã “Áèëèã áàðàìèä” õýìýýí íýðèéäñýí áàéäàã: “Ñóáóòè, ýíý íîìûí ç¿éëèéí íýð íü “Áèëèã áàðàìèä” õýìýýãäýõ áºãººä ¿¿íèéã òýð ìýò òîãòîîãò¿í!” õýìýýæýý. Î÷èð áîë áóðõàíû øàøíû î÷èðò õºëãºíèé ¸ñíû õºäºëáºðã¿é ìºðèéí ãîë áèëýãäýë ìºí. “Âàæðà” õýìýýõ ñàíñêðèò íýð òîìú¸î “áàò áºõ, õ¿÷èðõýã” ãýñýí óòãà á¿õèé áàéõàä ò¿¿íèé òºâä õýëýí äýõ îð÷óóëãà áîëîõ “äîð-æý” íü “÷óëóóíû” (äîð) áîãä ýçýí (æý) õýìýýõ óòãàòàé áàéäàã áàéíà. Òýãýõýýð ýíý íü îãòëîãäîøã¿é áºãººä ýâäýãäýøã¿é ÷óëóó áîëîõ î÷èð àëìàç ëóãàà àäèë õàòóó áàò áºõ áºãººä ãàéõàìøèãò ¿çýñãýëýíò ãýñýí óòãà þì. Áóðõàíû øàøèíä “î÷èð” íü áóðõàíû õóòãèéã îëñíû èõ ãýãýýðýë áóþó ¿íýìëýõ¿é ¿íýíèé íýâòýðøã¿é, àðèëãàøã¿é, õºäëºøã¿é, õóâèðãàøã¿é, õóâààãäàøã¿é áºãººä ýâäýãäýøã¿é ìºí ÷àíàðûã áýëãýääýã áàéíà. Êàìàëàøèëàãèéí òàéëáàðò (204à òàë) “î÷èð” õýìýýõèéã ýâäýãäýøã¿é çýâñýã, õýðýãëýãäýõ¿¿í ãýñýí áàéäàã: “Ýíý íü õî¸ð ç¿éë àðãààð “î÷èðîîð îãòëîã÷” þì. Ýíý áîë òàðõààæ ýâäýõ¿éåý áýðõ î÷èð ìýò íèñâààíèñûí ò¿éòãýð õèéãýýä ìýäýãäýõ¿¿íèé íàðèéí ò¿éòãýðèéã îãòëîã÷ ìºí – ýíý íü õî¸ð ò¿éòãýðýýñ õàãàöàõûí õýðýã òóñûã èëòãýæ áóé þì. Ýíý÷ëýí îãòëîõ íü ãàðöààã¿é î÷èðûí õýëáýð ä¿ð ë¿ãýý èæèë íýãýí ìºí òóë “î÷èð ëóãàà” áîëîé: Î÷èðûí òºâ õýñýã íü íàðèéí àòàë õî¸ð ¿ç¿¿ð íü áóëöóó àäèë äýëáýãýð áàéäàã þì. Ýíý àäèëààð áèëãèéí ÷èíäàä õ¿ðñýí ¿¿íèéã àíõàíä õèéãýýä àäàãò äýëãýðýíã¿é àéëäàæ çàðëèãëàñàí áàéäàã áèëýý – çîðèãäîõ ¿éëñèéí îðîí õèéãýýä áóðõàíû îðîí. Õàðèí òºâ äóíäàõ íàðèéí õýñýã íü ¿ëýìæ çîðèãäîëûí õèðã¿é àðèóí îðîí áîëîé. Òèéìýýñ, ÷óõàìõ¿¿ î÷èðûí ÷àíàð ëóãàà àäèëààð ýíý íü ãóðâàí îðíûã ãîë îíîãäîõóóí áîëãîñíû óòãà þì.” ¯¿íýýñ ¿çâýë “ãîë îãòëîã÷” íü ÷èíàä õÿçãààðàà õ¿ðñýíèé áèëèã áèëã¿¿í, õàðèí “îãòëîãäîõóóí” íü íèñâààíèñûí õèéãýýä ìýäýãäýõ¿¿íèé ýëäýâ ç¿éë á¿ä¿¿í õèéãýýä íàðèéí ò¿éòãýð ìºí àæýý.

2. ßëæ Òºãñ ͺãöñºí (Ñàíñ. Bhagavan) – Øàãæàì¿íè áóðõàíû íýãýí èëò ºã¿¿ëýõ àëäàð áºãººä çóðãààí ýðäýì òºãñºæ, õî¸ð õÿçãààðààñ õàãàöàí äºðâºí øóëàìûã äàðñàí òóë èéíõ¿¿ íýðèéäæýý. ªºðººð õýëâýë, õàìàã íîìûí
21

÷àíàðûã òºãñ îíîæ, õàìàã íèñâààíèñ õèéãýýä ìýäýãäýõ¿¿íèé ò¿éòãýðýýñ õàãàöñàíû òóë àìüòàíä áàðèõã¿é, àìèíä áàðèìòëàõã¿é, áîäãàëä áàðèìòëàõã¿é áîëñíûã èëýðõèéëíý. Ó÷èð íü òýðáýýð õàìàã õóðàí ìýäýõ¿é ë¿ãýý õàãàöñàí íýãýí ìºí áîëîé.

3. Øðàâàñòè (Ñàíñ. shravasti) – Øàãæàì¿íè áóðõàí áàãøèéí ¿åèéí íýãýí õîòûí íýð.

4. Æýòà (Ñàíñ. Jeta) – “ßëãóóã÷” õýìýýõ óòãà á¿õèé õ¿íèé íýð. Ýíä ßëãóóã÷ õàí õºâã¿¿íèé öýöýðëýã õýìýýõ íýðýìæèò ãàçðûí íýðèéí óòãààð îðæýý.

5. Àíàòàïèíäàäà (Ñàíñ. Anathapindada) – Èòãýëã¿é èäýýí ºãºã÷ õýìýýõ óòãà á¿õèé íýð. Áóðõàí áàãøèéí íýãýí ãîë ºãëºãèéí ýçýí áàéæýý.

6. Àÿãõà òàõèìëèã- (Ñàíñ. Bhikshu. Òº. ãýëýí)-øàøíû ¸ñíû 253 ç¿éë ñàõèë ñàíâààð ñàõèã÷ õóâðàã õ¿í.

7. Áîäüñàäâà-Õàìàã àìüòíû òóñûí òóëä òºãñ áîäèéí õóòàãò èëòýä òóóëñàí áóðõàí áîëîõûã çîðèãäîí èõ õºëãºíèé ìºðèéí ýðäýì óõààíûã á¿òýýã÷ áºë㺺. Áîäüñàäâûí ¿íäñýí 18, ãèø¿¿í 46 ñàõèëûã ñàõèõ áºãººä òóóëàí á¿òýýõ 10 ãàçàð ìºð áèé. Ýë ñóäàðò ßëæ Òºãñ ͺãöñºí Áóðõàí áýýð çàðëèãëàõäàà: “áîäüñàäâûí õºëãºíä îðñîí áýýð ýõ áîëñîí õàìàã àìüòíûã íýãýýõýí ÷ õîöðîîëã¿é íèðâààíû òºâä (ïàðèíèðâààíä) îðóóëñóãàé. Òýð ìýòýýð öàãëàøã¿é àìüòíûã ïàðèíèðâààíä îðóóëàâ÷ àìüòàí á¿ð õàðààõàí áàñ ïàðèíèðâààíä îðñîíã¿é [õýâýýð] áîëîé õýìýýõ ñýòãýëèéã ¿¿ñãýñýí, òýð÷ëýí àìüòàíä, àìèíä õèéãýýä áîäãàëä õóðààí ìýäýõ¿é ¿ë îðæ ¿éëäýõ áºãººä åð àëèí þóíä ÷ ¿ë áàðèìòëàí ºãëºã ºãºã÷èéã áîäüñàäâà” õýìýýæýý.

8. Ìàõàñàäâà - Èõ òºðºëõòºí

9. Áèíâààä èäýý - ºãëºãèéí èäýý

10. Èäýýíèé ¿éëèéã çîõèîõ - ¿¿íä îëîí ç¿éë ¿éë áàãòàõ áºãººä á¿ãä õàìàã àìüòíû òóñûã á¿òýýõèéí òóõàéä çîðèãäîõ ¿¿äíýýñ á¿òýýãäýõ áºë㺺.

11. Öàã áóñûí èäýý (ñàíñ. duta-gungah) – Áóðõàí áàãøèéí íîìëîñîí èäýýíèé ¿éë ë¿ãýý äèÿàí áÿñàëãàëûí ¿åñò òóñãàéëàí áàðèìòëàõ ¸ñ. Òóõàéëáàë, ºäºðò íýã óäàà õîîëëîõ.

12. Øóäàðãà çàâèëàõ – íóðóóã ñóì ìýò öýõ øóëóóí àãóóëàí çàâèëæ ñóóõûã õýëíý.

13. Àìèí ãàâúÿàò – Áóðõàíû õ¿÷ýýð íàñàí òºãºëäºð áîëñîí áóþó íàñíû õóòãèéã îëñîí ãýñýí ¿ã. ªºðººð õýëâýë, óðò íàñò áîëñîí ãýñýí ¿ã áîëíî. ̺í çàðèì ¿åä Áóðõàíû øàâü íàðûã õ¿íäýòãýñýí àëäàð áîëäîã þì.

14. Ñóáóòè (ñàíñ. Subhuti; Òº. Ðàâ-æîð) – “ìàø ó÷ðàë” õýìýýõ óòãà á¿õèé áóðõàíû íýãýí øàâèéí íýð.
22

15. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí (Tathagata) – áóðõàíû èëò ºã¿¿ëýõ íýãýí íýð. Áóðõàí áîëîõûí ìºð á¿õýí ÿìàð ìýò, ò¿¿í÷ëýí ¸ñîîð íü òóóëæ èðñýí ãýñýí óòãà áîëíî. Ýë ñóäàðò çàðëèãëàõäàà: “Áè õýìýýõýä áîëîîä àìüòàíä, àìèíä, áàñ áýýð áîäãàëä áàðèìòëàõ ¿çýëò áîëîõûí ó÷èðò Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí íü “áè áýýð îëîí àìüòíûã òîíèëãîí ãýòýëãýâýé” õýìýýí ¿ë òààëìîé. Òýð÷ëýí ×àêðàâàðòûí õààí ÷ áàñ Ò¿¿í÷ëýí èðñýí áîë÷èõ òóë ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿ë ¿çýõ áºë㺺. Ó÷èð íü õàìàã áóðõàä íîìûí ÷àíàð áºãººòºë òýðõ¿¿ íîìûí ÷àíàð íü ìýäýãäýõ¿¿í áóñ þì. Òèéìýýñ, Ò¿¿í÷ëýí Èðýãñýäèéã ä¿ðñýä ¿çýã÷, äóóíä ìýäýã÷ òýäãýýð íü ýíä¿¿ òàøèìãàé ¿çýëò ìºí áîëîé”.

16. Äàéñíàà äàðñàí (ñàíñ. Arhat) – õîðò ñýòãýë áóþó íèñâààíèñûí äàéñíûã äàðñàí àðõàäûã èëò ºã¿¿ëýõ íýð. Ýë ñóäàðò Ñóáóòè áýýð ºã¿¿ëýõäýý: “õýðâýý Äàéñíàà Äàðñàí [àðõàä], “áè áýýð Äàéñíàà Äàðñàí [àðõàäûí] õóòãèéã îëëîî” õýìýýí ñýòãýâýýñ, òýð ÿìàãò òýðýýð áè õýìýýí áàðèìòëàõ áîëìóé. Àìüòàíä áàðèìòëàõ, àìèíä áàðèìòëàõ õèéãýýä áîäãàëä áàðèìòëàõ áîëìîé. ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áóðõàí áýýð íàìàéã íèñâààíèñ ¿ã¿é îðøèãñîäûí ìàíëàéí äýýä õýìýýí ¿ç¿¿ëñýí áîëîé. Õýäèéãýýð áè øóíàë òà÷ààë ëóãàà õàãàöñàí Äàéñíàà Äàðñàí Àðõàä ìºí áîëîâ÷ “áè áîëâîîñ Äàéñíàà Äàðñàí áîëîé” õýìýýí ¿ë ñýòãýì¿é. Ó÷èð íü õýðâýý áè òýð ìýò ñýòãýõ áºãººñ, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íàìàéã “ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í Ñóáóòè áîëâîîñ íèñâààíèñ ¿ã¿é îðøèãñîäûí ìàíëàéí äýýä ìºí áºãººä þóíä ÷ ýñ îðøñîí íü íèñâààíèñ ¿ã¿é îðøñîí” õýìýýí áèâàíãèðä ýñ ¿ç¿¿ëýõ áîëìóé” õýìýýæýý.

17. ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí – áóðõàíû (èëò ºã¿¿ëýõ) íýãýí àëäàð íýð. Áóðõàí áîëîõ ìºð á¿õíèéã ¿íýí òºãñ òóóëàí á¿òýýñýí ãýñýí ¿ã.

18. Îãîîò – á¿ðýí òºãñ, á¿ðýí ã¿éöýä ãýñýí ¿ã.

19. Õàòèíãàäàõ – ßëæ Òºãñ ͺãöñºí Áóðõàí òýäãýýð áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàðò òóñëàõûí äýýäýýð òóñëàõûí ñàöóó áàñ òýäíèéã õýçýý ÿìàãò òîëüäîí áîëãîîæ, ýíä¿¿ òàøèìãàéä íü íèã¿¿ëñýí ò¿øèæ, ãàçàð ìºðèéí àõèö á¿õýíä íü òààëàí áàÿñàæ, åð íýãýí õîðìûí òºäèéä ÷ îðõèëã¿é õàìò áàéäàã ãýñýí ¿ã.

20. Ñàéâàð Îäñîí (ñàíñ. Sugata) – àìãàëàíä àæèðñàí áóþó îäñîí õýìýýõ óòãà á¿õèé áóðõàíû (èëò ºã¿¿ëýõ) íýãýí àëäàð.

21. ¯íýõýýð - ¿íýí òºãñ, ¿íýí áîäèòîé, áîäèò áàéäàë áîëñîí ãýñýí óòãà.

22. Íèðâààí (ñàíñ. Nirvana) – “íèð” õýìýýõ íü åðºíõèé人 ¿ã¿éñãýñýí, òóõàéëààä øàõàí ãàðãàõ ãýñýí óòãà á¿õèé óãòâàð àõóë “âàíà” õýìýýõ íü “àãààð” ãýõ óòãà áîëíî. Òýãýõýýð ýíý íü á¿õýëäýý àãààðûã øàõàí ãàðãàõ áóþó àìüñãàë ¿ë àâàõ ãýñýí óòãà
23

áîëîõ þì. Áóðõàíû ñóðãààëèéí ¸ñîîð áîë ýíý íü “ãàñëàíãààñ íºãöºõ¿é” ãýñýí óòãà áîëíî. ªºðººð õýëâýë, çîâëîíãèéí óã øàëòãààí, îð÷ëîíãèéí ¿éëèéí ¿ðèéí õ¿ëýýñíýýñ àíãèä òîíèëîõóéí õóòãèéã îëîõóéí íýðèéòãýë þì.

23. Ïàðèíèðâààí (ñàíñ. Parinirvana) – ãàñëàíãààñ îãîîò íºãöñºí ãýñýí óòãà. Íèðâààíû õóòãèéã áàñ áýýð “íºõöºëººñ õàðààõàí õàãàöààã¿é” áà “íºõöºëººñ õàãàöñàí” õýìýýí õî¸ð àíãèëàõ áºãººä “ïàðèíèðâààí” õýìýýõ íü ãàñëàíãèéí íºõöºëººñ á¿ðýí òºãñ õàãàöñàí ãýñýí ¿ã áîëíî. ̺í áàñ íýãýí íàñàíäàà áóðõàíû õóòãèéã îëñîí èõýñ äýýäñèéã æàí÷ õàëàõàä “ïàðèíèðâààí ä¿ðèéã ¿ç¿¿ëýâ” ãýäýã. Õàðèí ãàãö Øàãæàì¿íè áóðõàí áàãøèéí æàí÷ õàëñàí òóõàéä “ìàõàïàðèíèðâààí ä¿ðèéã ¿ç¿¿ëýâ” õýìýýí ºã¿¿ëäýã óëàìæëàëòàé.

24. Õóðàí ìýäýõ¿é (ñàíñ. Samjna)-Àëèâàà àìüòíû ìýäðýõ¿éí òóðøë_ãà õèéãýýä ìýäýõ¿é õóðààãäàí á¿ðýëäýõ çýðãýìæ áóþó ò¿âøèíûã òîäîðõîéëîõ “òàâàí öîãö”-ûí ãóðàâ äàõü íü áîëîé. Ýíý íü àëèâàà þìñûã ººð õîîðîíä íü ÿëãàâàðëàí òàí_ñàí áóþó õ¿ðòýõ¿éí ò¿âøèí þì.

25. Ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºí (ñàíñ. laksana-sampada) – ãó÷èí õî¸ð ëàãøèí áýëãý á¿ðýí òºãñ ãýñýí ¿ã.

26. Òýð ÿìàãò-“òýð íü ººðºº”, “òýð ø¿òýýíýýñ ººðººñ íü”, “çºâõºí òýð ø¿òýýíýýñ ë” ãýõ÷èëýí óòãà áîëíî. Ýíä “ø¿òýýí” ãýäãèéã ñóóðü ýñ áºãººñ ¿íäýñ ãýæ áîëãîîíî óó.

27. Òàâàí çóóíû ýöýñò-Ýðòíèé Ýíýòõýãèéí Áóðõàíû øàøíû óëàìæëàëä ßëæ Òºãñ ͺãöñºí (Øàãæàì¿íè ) Áóðõàíû øàøíûã “òàâàí ‘òàâàí çóóí’ æèë îðøèí äýëãýðíý” õýìýýõ áºãººä òýäãýýðèéí “òºãñãºë öàã” á¿ð íü òàâàí ç¿éë öºâèéí óëìààñ øàøèí äîðîéòíî ãýõ òóë ò¿¿íèéã íýí îíöãîé öàã ¿åñò ¿çäýã áàéæýý.

28. Ñàë îíãîö-Õýðâýý íîìûí ýíý ç¿éëèéã (áèëèã áàðàìèäûã) ãàñëàíãèéí äàëàéãààñ òóóëàí ãýòýëãýõ ñàë îíãîö õýìýýí ìýäâýýñ ãýñýí ¿ã.

29. ßçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèí-Áóðõàíû ñóðãààëèéã ñóðàëöàã÷, çàëãàìæëàã÷ øàâü íàð ãýñýí ¿ã.

30. Ãóðâàí ìÿíãàí èõ ìÿíãàí åðòºíö (Ñàíñ. Trisahasramahasahasram lokadhatu)-Áóðõàíû øàøíû íîì çîõèîëóóäàä ºðãºí äýëãýð õýðýãëýäýã íýðèéòãýë. ¯íäñýíäýý, îðîí åðòºíö íü äºðâºí òèâ, [íàéìàí äàãóóë òèâ], íàð, ñàð, Ñ¿ìáýð (óóëñûí õààí), Õ¿ñýëò òýíãýðèéí îðîí õèéãýýä Ýñýð¿í òýíãýðèéí àíõäóãààð ä¿ðñò îðîí çýðãýýñ á¿òäýã áàéíà. Õàðèí “ãóðâàí ìÿíãàí åðòºíö” ãýäýã íü ýíý àäèë îðîí åðòºíöèéí ãóðâàí àé ç¿éëèéã íýðèéääýã áàéíà. ¯¿íä “áàãà ìÿíãàí åðòºíö” õýìýýãäýõ ìÿíãàí åðòºíö (ìºíõ¿¿ òóñ òóñ äºðâºí òèâ á¿õèé); “äóíä ìÿíãàí åðòºíö” õýìýýãäýõ ìÿíãàí “áàãà ìÿíãàí åðòºíö” (1 ñàÿ åðòºíö); “èõ ìÿíãàí åðòºíö” õýìýýãäýõ ìÿíãàí “äóíä
24

ìÿíãàí åðòºíö” (1 òýðáóì). Òýãýõýýð “ãóðâàí ìÿíãàí èõ ìÿíãàí åðòºíö” ãýäýã íü 100 æèâàà (ãîëäè) áóþó 1000,000,000 (1 òýðáóì) òîîò åðòºíö áîëîé.

31. Íèñâààíèñ-“Õ¿ëýýñ” õýìýýõ óòãà á¿õèé ñàíñêðèò ãàðàëòàé ¿ã. Àìüòíû ìóíõàã, óóð õèëýí õèéãýýä øóíàë òýðã¿¿òýí ýëäýâ ç¿éë õèëýíöýò ìóó ñýòãýëèéã íýðèéäíý. Åð íü íèéò Ýíýòõýãèéí øàøèí, ñî¸ë õèéãýýä ã¿í óõààíä “õ¿ëýýñ áà ãýòëýõ¿é” õýìýýõ íü íèéòëýã åðºíõèé îéëãîëò áàéäàã þì. Óëìààð ãàñëàí çîâëîíä õ¿ëýãäýõèéí óã ¸çîîð íü ìóíõàã òóë ò¿¿íèéã ìýäëýã óõààíû ãýðëýýð ãèéã¿¿ëæ ãýòëýõ¿é õèéãýýä ãýãýýðëèéí õóòãèéã îëíî ãýäýã òóõàéä ÷ ìºí ë íèéòëýã åðºíõèé ñóðãààë á¿õèé áàéäàã áîëíî. Ãýõäýý áóðõàíû øàøíààñ áóñàä øàøèí õèéãýýä ã¿í óõààíû òîãòñîí òààëëóóäàä ýë ñóäàðò àéëäñàí àäèë áè õýìýýí ¿ë áàðèìòëàõ, àìüòàí õýìýýí ¿ë áàðèìòëàõ, àìèí õýìýýí ¿ë áàðèìòëàõ, áîäãàë õýìýýí ¿ë áàðèìòëàõ ¸ñ áàéääàãã¿é þì. Òèéìýýñ, òýä õ¿ëýýñ õèéãýýä ãýòëýõ¿éã õîîñîí ÷àíàð ëóãàà áàðèëäóóëæ ýñ ¿çíý.

32. Áèâàíãèðä-ýø ¿ç¿¿ëýõ ãýñýí ¿ã.

33. Äèïàíêàðà-(Ñàíñ. Dipankara)- Òîîëøã¿é îëîí ãàëàâûí ºìíº çàëàðñàí Áóðõàíû íýð. Ìîíãîë íîì çîõèîëóóäàä Äèâàíãàð õýìýýäýã.

34. Áèëèã áàðàìèä (Ñàíñ. prajnapramita) - “ïðàæíÿ” íü “áèëèã”, “ïðàìèòà” õýìýýõ íü “òºãñ äýýä áîëîõ”, “òºãºëäºðæèõ” ãýñýí óòãàòàé - áèëãèéí ÷èíàä õÿçãààðàà õ¿ðñýí ãýñýí ¿ã. Òýãýõýýð ýëäýâ ç¿éë õèëýíö íèñâààíèñ õèéãýýä òýäãýýðèéí ¸çîîðûã îãòëîí òàñëàã÷ õóðö ìýñýí áîë ÷óõàìäàà õàìàã íîìûí ÷àíàðûã òàíèí áàðüñàí áèëèã áèëã¿¿í ìºí òóë òýð àäèëûã òºãñ á¿òýýõ íîì ñóðãààë áîëíî. Íèéò 108 áîòü á¿õèé Ìîíãîë “Ãàíæóóð”-ûí 21 áîòü íü áèëèã áàðàìèäûí íîì áàéäàã. Õàðèí Ìîíãîë “Äàíæóóð”-ûí 88, 89-ñ 105 áîòü õ¿ðòýë áèëèã áàðàìèäûí àéìãèéí íîì áàéäàã þì. Åðºíõèé人, áèëèã áàðàìèäûí äýëãýðýíã¿é, äóíä õèéãýýä õóðààíãóé õýìýýõ ãóðâàí ¿íäñýí ç¿éë íîì áèé. Ýíýõ¿¿ “Î÷èðîîð Îãòëîã÷” õýìýýãäýõ íü õóðààíãóé çîõèîë áîëíî.

35. Êàëèíãà (Ñàíñ. Kalinga)-ýðòíèé Ýíýòõýãèéí íýãýí óëñûí íýð. Ìîíãîë íîì çîõèîëóóäàä Ãàëèíãà õààí õýìýýäýã. ¯¿íèéã çàðèì íýãýí áàðóóíû ýðäýìòýä “kalirajah” áóþó “áóã ÷ºòãºðèéí õààí” õýìýýí òàéëñàí áàéäàã áîëîâ÷ Òºâä ýõ¿¿ä áîëîí Êîíçåãèéí ñàíñêðèò ýõ òýðã¿¿òýíä “êàëèíãà” õýìýýí ìàø òîäîðõîé áè÷ñýí áàéäàã þì.

36. ¯íýõýýð íîìëîñîí-ãîëò ç¿ðõíèé óãààñ íîìëîñîí ãýñýí ¿ã.

37. ¯íýíýýð íîìëîñîí-¿íýí íîìûã ¿ç¿¿ëñýí ãýñýí ¿ã.

38. Ãîëäè (Òº. Æèâà)-10 ñàÿ õýìýýõ òîîíû íýð.

39. Íàÿä-12 îðîíòîé òîî áóþó 100 òýðáóì õýìýýõ òîîíû íýð.

40. Ãàëàâ-ºã¿¿ëøã¿é óðò óäààí õóãàöààã ¿ëýõ õýìæýý.
25

41. Á¿õíèéã àãóóëàí ¿éëäýõ-á¿õíèéã ñàéòàð îéëãîõ ãýñýí óòãà.

42. Áÿðìàí (Ñàíñ. Brahman)-ýðòíèé Ýíýòõýãèéí íèéãìèéí òîãòîëöîîã á¿ðýëä¿¿ëýã÷ äºðâºí ç¿éë êàñòûí õàìãèéí äýýä êàñòûí íýð.

43. Ä¿ðñèéí áèå (Ñàíñ. rupakaya)-Áóðõàíû ëàãøèí áóþó áèåèéã õî¸ð àíãèëàõ áºãººä òýäãýýð íü íîìûí õèéãýýä ä¿ðñèéí õýìýýãäýõ áºë㺺. Ä¿ðñèéí áèåèéã ìºí õóâèëãààíû õèéãýýä òºãñ æàðãàëàíãèéí õýìýýí õî¸ð àíãèëíà.

44. ×àêðàâàðòèí (Ñàíñ. Cakravartini)-õ¿ðäýí ýðã¿¿ëýã÷ áóþó îð÷èóëàã÷ õààí ãýñýí ¿ã. Ìîíãîë íîì çîõèîëóóäàä Çàãàðâàðäûí õààí õýìýýñýí áàéäàã. Ýíý ìýò õààíûã òºðºõèéí ºìíº áèëýãäýë òýìäýã íü àãààðò òîäîðäîã ãýõ áºãººä òýðáýý𠺺𺺠ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºí áàéäàã áàéíà.

45. Íîìûí ÷àíàð (Ñàíñ. dharmata)-ýíý íü õàìàã íîì áóþó þìñûí ìºí ÷àíàð ãýñýí óòãà áîëíî. Ýíä õàìàã þìñûí ÿíàãóóõ ìºí ÷àíàð áîëîí òýäãýýðèéí òóõàé ýëäýâ ç¿éë ¿çýëòèéã áóñ õàðèí ÷àíàãóóõ ìºí ÷àíàðûã íýðèéäýæ áóé þì. Ýë ñóäàðò õàìàã õóðàí ¿¿äñýí íîìûã áóþó þìñûã îä, á¿ðãýëçýõ¿é, çóë, èëáý, ø¿¿äýð, óñíû öºâð¿¿, ç¿¿ä, ãèëáýëãýýí õèéãýýä ¿¿ë ìýò áàðèí áàðèìòëàõ ç¿éëã¿é, ººðèéí óã ìºí ÷àíàðààðàà ¿íýõýýð á¿òñýí áóñ õîîñîí ÷àíàðò áîëîõûã çàðëèãëàæýý.

46. Ñàðòâààõè-Õºëºã îíãîöíû àõìàä ãýñýí óòãàòàé ¿ã. Ýíä èõ æîëîîäîã÷, õºòëºã÷, óäèðäàã÷ áàãø ãýñýí óòãààð îéëãîíî.

47. Ø¿ëãèéí ýõíèé øàäàä “...íàìàéã ¿ë ¿çüþ¿” õýìýýñíèé ó÷èð íü áóðõàäûí íîìûí ëàãøíûã íîìûí ÷àíàðààð áóþó ÷àíàãóóõ ìºí ÷àíàðààð ¿çýõ¿éí òóëä áîëîé. Òýð÷ëýí õºòëºã÷ ñàðòâààõè, áóðõàäûí ëàãøèí íîìûí áèå áºãººä ÷àíàãóóõ ¿íýí ìºíèéí òóëä ò¿¿íèéã àëèí íýãíýý áàðèìòàëñàí õóðààí ìýäýõ¿é (ñýðýë õ¿ðòýõ¿é) òºäèéõíººð ÿìàðâàà íýã ìýäýãäýõ¿¿í áóþó îðîí (îáüåêò) ìýòýýð ìýäýõ àðãàã¿é þì. Òèéìýýñ, ýë ñóäàðò áè õýìýýõ, àìüòàí õýìýýõ, àìèí õýìýýõ, áîäãàë õýìýýõýä õóðàí ìýäýë ýñ ¿¿ñãýõ òóõàéä îëîíòàà àéëäñàí áàéäàã.

48. Ïàðàìàíóñ (Ñàíñ. Paramanus)-ìàø íàðèéí òîîñ ãýñýí ¿ã. “ïàðà” ãýäýã íü “îëîí”; “àíó” ãýäýã íü öààøèä ¿ë õóâààãäàõ º÷¿¿õýí æèæèã õýñýã áóþó òîîñ ãýñýí ¿ã. Ýíý àäèë ìàø íàðèéí òîîñ íü øîðîî, óñ, ãàë õèéãýýä õèéí õýìýýõ äºðâºí ìàõáîä òóñ á¿ðèéí áàéõ òóë èéíõ¿¿ “ïàðà” áóþó îëîí õýìýýí ¿çýæ, áàñõ¿¿ îëîí òîîã èëýðõèéëýõ “ñ” äàãàâàðûã õýðýãëýäýã áàéíà. Õàðèí Ìîíãîë íîì ñóäðóóäàä “áàðàìàíóñ” õýìýýí çàíøæýý.

49. Ãèëáýëãýýí-öàõèëãààí ãýñýí ¿ã.

50. Áàò àã÷ (Ñàíñ. Sthavira; Òº. Íàé-äàí)-ñàíñêðèò íýðèéã ¿ã÷ëýí áóóëãàâàë ýðòíèé, àõìàäûí ãýñýí óòãà áîëîé. Ýíý íü ¿íäñýíäýý ýðòíèé Áóääèçì áóþó áàãà õºëãºíèé
26

¸ñòîíóóäûã åðºíõèéëºí íýðèéääýã íýð þì. ¯¿íèéã “àðõàä” õýìýýõèéí áàñ íýãýí ç¿éë íýð õýìýýí ¿çýæ áîëíî.

51. Øèìíàíö (Ñàíñ. Bhikshuni; Òº. ãýëýíìàà)-ýõ àÿãõà òàõèìëèã ãýñýí ¿ã.

52. Óâø áà óâñàíç (Ñàíñ. Upasaka; upasika; Òº. Ãýíýí; ãýíýíìàà)- Áóðõàíû øàøíû ýãëèéí áóþó ãýðãèéòíèé òàâàí ç¿éë ñàõèëûã ñàõèã÷ ýð õ¿ì¿¿íèéã óâø, õàðèí ýìèéã íü óâñàíç õýìýýí íýðèéääýã.

53. Ãàíäàðè (Ñàíñ. Gandharvas)-íýãýí ç¿éë ¿íýð èäýøòýí àìüòàí. Áàñ ò¿¿íèéã òýíãýðèéí äóó÷ ÷ ãýæ íýðèéäýõ íü áèé.

54. ßëæ Òºãñ ͺãöñºí Ýõ Áèëãèéí ×èíäàä Õ¿ðñýí äîð ìºðãºì¿é /Namo bhagavate prajnaparamitaye/. ÓÌ /Om/ – Áóðõàíû àðèóí ëàãøèí, çàðëèã õèéãýýä òààëàë. ...íàääà äèäà èëèøè èëèøè ìèëèøè ìèëèøè âõèíà ÿí âõèíà ÿí /natada tita ilishi ilishi milishi milishi bhimayana bhimayana/ – çýðýã íü ¿ã áîëîí íýðèéòãýëèéí ÿìàðâàà óòãàã¿é. Õàðèí õàíüöàøã¿é òàðíèñûí ¸ñíû àìüñãàë õóâèàðëàõ, õ¿ðä ã¿éëãýõ ýñ áºãººñ ñýòãýëèéí ¿íäýñ òýðã¿¿òýíä íºëººëºõ ãýõ÷èëýí óòãà á¿õèé áîëîëòîé. Ýõ ßëæ Òºãñ ͺãöñºí äîð ìºðãºì¿é /Namo bhagavati/. ...èðèäè èðèäè ìèðèäè ìèðèäè ø¿ðèäè ø¿ðèäè ¿ø¿ðè ¿ø¿ðè âõ¿þ¿ åý âõ¿þ¿ åý /iriti iriti miriti miriti shuriti shuriti ushuri ushure bhuyuye bhuyuye/ – ìºí ¿ã áîëîí íýðèéòãýëèéí óòãàã¿é – áàò îðøèîõûí /svaha - ñóõà/ òóõàéä òàõèìîé /pradatyam prati/. ÍÀÌÎ ÂÕÀÃÀÂÀÄÝ/ ÁÐÀÆÍßÀ ÁÀÐÀÌÈÄÀ ÅÝ/ ÓÌ ÍÀÄÄÀ ÄÈÄÀ/ ÈËÈØÈ/ ÈËÈØÈ/ ÌÈËÈØÈ/ ÌÈËÈØÈ/ ÂÕÈÍÀ ßÍ/ ÂÕÈÍÀ ßÍ/ ÍÀÌÎ ÂÕÀÃÀÂÀÄÝ/ ÁÐÀÄßÀÌ ÁÐÀÄÈ/ ÈÐÈÄÈ/ ÈÐÈÄÈ/ ÌÈÐÈÄÈ/ ÌÈÐÈÄÈ/ دÐÈÄÈ/ دÐÈÄÈ/ ¯Ø¯ÐÈ/ ¯Ø¯ÐÈ/ ÂÕ¯Þ¯ ÅÝ/ ÂÕ¯Þ¯ ÅÝ ÑÓÕÀ

55. Íîìûí òºãñãºëä: “íîìûí ó÷èð øàëòãààí áîëñîí Áóðõàíû àðèóí ëàãøèí, çàðëèã õèéãýýä òààëàëûí ó÷èð øàëòãààíûã Ò¿¿í÷ëýí Èðýãñýä áýýð ¿ç¿¿ëñýí áºãººä òýäíèé ãàñëàíãààñ îãîîò íºãöñºí íü ÷ ò¿¿í÷ëýí àíõíû “ìàõà øðàìàíà” áóþó àíõíû èõ òîéíä äóëäóéäñàí áîëîé” /Om ye dharma hetu prabhava hetum tesam tathagatobhyah datta tesam ca yo nirodha evam adi maha sramana svaha/ õýìýýãýýä Áàçàðñàäûí àðèóñëûí çóóí ¿ñýãò òàðíèàð äýýäèéí íîìûã èë¿¿ä¿¿ëñýí õèéãýýä äóòóóäóóëñàí, ¿å ãèø¿¿íèéã íü äîðîéòóóëñàí çýðýã àëèí áóé á¿õíèéã íàìèí÷ëàí àðèóñãàñàí áîëíî. Ýë òàðíèéí óòãà íü:

ÓÌ – Áóðõàíû àðèóí ëàãøèí, çàðëèã õèéãýýä òààëàëûí ºëçèéò ñàéí áºãººä ýðõýì äýýäèéí ýðäýì óâäèñ.
ÁÀÇÀÐ ÑÀÄÓ – Èõ àìãàëàí õèéãýýä õîîñîí ÷àíàðûí õî¸ðã¿é áèëèã áèëã¿¿íò òºðºëõòºí (áóðõàí).
ÑÀÌÀßÀ - ¯ë ýâäýõ àíäãàé òàíãàðàã. 27
ÌÀÍÓ ÁÀËÀßÀ - ª÷¿¿õýí íàìàéã áîäü ìºðä õºòëºí äàãóóëæ ñî¸ðõ îî.
ÁÀÇÀÐ ÑÀÄÓ ÄÝÍÎÁÀ ÄÈØÒÀ - ª÷¿¿õýí íàìàéã Áàçàðñàäûí àðèóí î÷èðûí òààëàëä îéð àãóóëàí ñî¸ðõ îî.
ÄÐÈÄÎ ÌÝÁÕÀÂÀ – Õàìàã íîìûí ÷àíàãóóõ ìºí ÷àíàðûã õºäºëáºðã¿é áºãººä áàò óõààðàí îíîõîä àäèñòèäëàí ñî¸ðõ îî.
ÑÓÄÎըΠÌÝ ÁÕÀÂÀ – [Õàìàã áóðõàä õèéãýýä èõ òºðºëõèéòí¿¿ä] íàìàéã õýçýý ÿìàãò òààëàí áàÿñàæ áàéõûí àäèñòèäèéã õàéðëà àà.
ÑÓÁÎըΠÌÝ ÁÕÀÂÀ – Ìàøèä áîëîâñîðñîí èõ àìãàëàíò ìºí ÷àíàðààð àäèñòèäëàí ñî¸ðõ îî.
ÀÍÓÐÀÃÄÎ ÌÝ ÁÕÀÂÀ – Àñðàõóé òààëàëûí ìºí ÷àíàðààð àäèñòèäëàí ýë õóòàãò õºòëºí äàãóóëæ ñî¸ðõ îî.
ÑÀÐÂÀ ÑÈÄÄÕÈ ÌÝ ÁÐÀßÀÇÖÀ – Õàìàã äýýä ýðäýì óâäèñûã (õóòãèéã) õàéðëàí ñî¸ðõ îî.
ÑÀÐÂÀ ÃÀÐÌÀ ÑÓÖÀÌÝ – Õàìàã ÿëãóóñíû çîõèîë ¿éëñýä àäèñòèäëàí ñî¸ðõ îî.
ÇÈÄÄÀÌ ØÐÈ ßÌ Ã¯Ð¯ - Öîãò òºãñ ýðäýì óâäèñ á¿õíýý õàéðëàí ñî¸ðõíî óó.
ÕÓÌ – Àðèóí Î÷èðûí òààëàë
ÕÀ ÕÀ ÕÀ ÕÀ ÕÎ – Òàâàí ÷àíàãóóõ áèëèã áèëã¿¿í.
ÁÕÀÃÀÂÀÍ – ßëæ Òºãñ ͺãöñºí Áóðõàí
ÑÀÐÂÀ ÒÀÒÀÃÀÒÀ ÁÀÇÀÐ – Õàìàã Ò¿¿í÷èëýí Èðñýí Î÷èðûí òààëàëòàíóóä – õîîñîí ÷àíàðûã èëòýä îíîñîí íóãóóä.
ÌÀÌÝ ÌÓÍÇÀ – íàìàéã õýçýý ÿìàãò äàãóóëàí ñî¸ðõ îî (á¿¿ îðõèî÷).
ÁÀÇÀÐ ÁÕÀÂÀ – Áàò áºõ î÷èðûí ìºí ÷àíàðààð îðøèõ.
ÌÀÕÀ ÑÀÌÀßÀ ÑÀÄÓ – Èõ àíäãàé òàíãàðàãò î÷èð òààëàëòàí.
ÀÀ – Àðèóí Î÷èðûí çàðëèã.
ÕÓÌ – Èõ àìãàëàíãèéí ÷àíàãóóõ áèëèã áèëã¿¿í.
ÏÀÄ – Õî¸ðã¿é èõ àìãàëàí õèéãýýä õîîñîí ÷àíàðûí ÷àíàãóóõ áèëèã áèëã¿¿íèéã òîäîðõîé á¿òýýæ ¿¿íä ò¿éòãýðëýõ ýëäýâ ñýæèãèéã (õî¸ð ñýòãýëèéã) ìàøèä äàðàõ.
ÓÌ ÅÝ ÄÕÀÐÌÀ ÕÝį ÁÐÀÂÀÕÀ ÕÝį ÍÝÄÝ Õ¨ÍÄÀ ÒÀÃÀÄÎ ÆÀÂÀ ÄÀÄ/ ÄÝÕ¨ÍßÇÀ ¨ÍÈÐÎÄÕÀ ÝÂÀÌ ÂÀÄÈ ÌÀÕÀ ØÐÀÌÀÍÀ ÑÓÕÀ/ ÓÌ ÁÀÇÀÐ ÑÀÄÓ ÑÀÌÀßÀ/ ÌÀÍÓ ÁÀËÀßÀ/ ÁÀÇÀÐ ÑÀÄÓ ÄÝÍÎÁÀ ÄÈØÒÀ/ ÄÐÈÄÕÎ ÌÝÂÕÀÂÀ/ ÑÓÄÎըΠÌÝÂÕÀÂÀ/ ÑÓÁÎըΠÌÝÂÕÀÂÀ/ ÀÍÓ ÐÀÃÄÎ ÌÝÂÕÀÂÀ/ ÑÀÐÂÀ ÑÈÄÄÕÈ ÌÝÌÝ ÁÐÀßÀÇÖÀ/ ÑÀÐÂÀ ÃÀÐÌÀ ÑÓÇÀÌÝ ÇÈÄÄÀÌ/ ØÐÈ ßÀ/ ïЯ ÕÓÌ/ ÕÀ ÕÀ ÕÀ ÕÀ ÕÎ/ ÂÕÀÃÀÂÀÍÀ ÑÀÐÂÀ ÄÀÒÀÃÀÄÀ ÁÀÇÀÐ ÌÀÌÝ Ì¯ÍÇÀ/ ÁÀÇÐÈ ÂÕÀÂÀ/ ÌÀÕÀ ÑÀÌÀßÀ ÑÀÄÓ ÀÀ ÕÓÌ/ ÓÌ ÑÓÑÈÄÈ. 28
Æè÷: Ýíý ñóäðûã îð÷óóëàõäàà áèä îëîí ç¿éë íýðèéã õóó÷èí ìîíãîë îð÷óóëãûí óëàìæëàëûã áàðèìòëàí ñàíñêðèòààð, òýãýõäýý ÷óõàìõ¿¿ ñàíñêðèò äóóäëàãààð íü îðóóëàâ. Áàñ çàðèì ç¿éë ñóäðûí ¿ã õýëëýãèéã óíøèã÷ îëîíä îéëãîìæòîé áîëãîõ ¿¿äíýýñ àðä íü õààëòàíä îð÷èí öàãèéí óòãà îéðîëöîî ¿ãñýýð èëýðõèéëýí îðóóëñàí áîëíî. Òèéìýýñ òà á¿õýí òýäãýýðèéã çºâõºí îéðîëöîî óòãà èëýðõèéëýõ òºäèé, ÷óõàìõ¿¿ ¿íýí çºâ óòãûã áàãøààð õºòë¿¿ëýí óõààðàõ ¸ñòîé áîëîõûã äóðüäàí óíøèæ áîëãîîíî óó!
Түвд хэлнээс орчуулсан Ч.Хатанбаатар
Хянан тохиолдуулсан Т.Булган