Бурхан багшийн ирээдїйд иш їзїїлсэн судар

“Èðýýä¿éã èø ¿ç¿¿ëñýí çóë õýìýýõ ñóäàð”


Ãóðâàí ýðäýíý äîð ìºðãºì¿¿ Áóðõàí áàãø ìóó öàãèéí ¿å áîëîõîä òóñëàõûí íîì ¿¿íèéã íîìëîñîí þì. Ýíý íîì áîë çàì ëóãàà àäèë áîëîé. Òýð þó âý? õýìýýâýýñ òºðºëõòºí àìüòàí á¿ãä çàì äîð ÿâæ àëü õ¿ññýí õýðãèéã á¿òýýäýã ìýò ýíý íîì íü çàì ëóãàà àäèë áîëîé. Ýíý íîìûã õýíýýð ÷ õýäèéä ÷ öàãò ñîíññîí áóé õýìýýâýýñ áóðõàí áàãøèéí ãýãýýí áîäü ìîäíû äýðãýä ñóóæ áàéõ ¿åä çàìáóó òèâèéí îëîí àìüòíûã áîëãîîãîîä òàâàí çóóãèéí àäàãò áóðõàí øàøèí õîìñ áîëîõûã áîëãîîæ ìóó öàãèéí ¿åä õ¿ì¿¿ñ íü ìýñèéí äîòîð ëóãàà àäèë ýëäýâ ç¿éëèéí çîâëîíãîîð íýðâýãäýæ áîëíî õýìýýí àéëäñàí áîëîé. Òýãýõýä íàñàí òºãºëäºð Àíàíä, Áóðõàí áàãø òà ìóó öàãèéí àìüòàí õ¿ì¿¿í òýäãýýðò ýíýð÷ çîâëîí òýäãýýðýýñ òîíèëãîí çîõèîí ñî¸ðõ îî õýìýýí àéëäõóéä Áóðõàí áàãø Àíàíä äîð çàðëèã áîëãîîí áè ÷àìä íýã òýäãýýðèéã ¿ç¿¿ëýí íîìîëñóãàé. Ñàéòàð ñîíñîãòóí! Áè òýð ìóó öàã áîëîõûí ¿åä òóñëàõ íîìûã íîìëî¸. ¯¿íèéã áè÷ñýí õèéãýýä óíøñàí çóë õ¿æ òýðã¿¿òíýýð ñàéòàð òàõèñàí Æàíðàéñèã áóðõàíûã áîäîæ ç¿ðõèéã óðñàí õ¿í á¿ãäèéí õèëýíö ò¿éòãýðèéã ò¿ðãýí àðèëãàæ, òýð ìóó öàãèéí çîâëîí á¿ãäèéã àðèëãàæ àìãàëàí æàðãàëàíã ÷ îëîõ áºãººä òºðºë òóòàì á¿ãäýä ñàéí òºðëèéã ìàãàä îëîõ áîëîé ãýæýý. Òýð öàãò ýíý íîì ëóãàà ýñ ó÷èðñàí õ¿í¿¿äèéí áóÿí äîðîéòîæ çîâëîí èõèéã ýäëýõ áîëîé, ̺í òýð ¿åä ìîä ò¿¿íèé îéð íýã èõ äàëàé áàéñàí ò¿¿íèé çàìä Æàíðàéñèã õóâèëãààí íýã áóóæ àìüòàí á¿ãäèéã ºðºâäºí ìýëìèéíýýñýý íóëèìñûã öóâóóëàí óéëàõàä Áóðõàí áàãø çàðëèã áîëãîæýý. Æàíðàéñèã ÷è óéëàõ õýðýãã¿é, ìèíèé çàðëèãûã ñàéòàð ñîíñ! ìèíèé ýíý íîìûã ñîíñîæ øèíý æèëèéí áàðñ ñàðûí äîòîð õ¿íèé îðîíä ìîðèëîõ õýðýãòýé. Òýð ìóó öàãèéí ¿åä àìüòíû ¿éëèéã àðèëãàæ çîâëîíãèéí öóñàí äàëàéãààñ ãýòýëãýõ áà õèëýíö á¿ãäèéã òýâ÷¿¿ëæ òàìä óíàõ àìüòíóóäûã óäèðäàõ íîìûã áèåýðýý íîìëîõ áîëîé. Òýð öàãò ýíý íîì äýëãýðýõ òóë ÷è ãóíèõ õýðýãã¿é. Ýíý íîìûã áè÷èæ, óíøèæ ¿éëäâýýñ ºâ÷èí á¿ãä òàñðàõ, Õ¿í íýã óäàà áè÷âýýñ íýãýí èõ áàëãàäàä òóñëàõ áà äàõèí íýã áè÷âýýñ îðîí äºõºì á¿ãäýä òóñëàõ áîëíî. Õ¿ì¿¿ñèéí áóÿíã àðèâòãàí õèéãýýä ìóó íºõöºëä ò¿éòãýðèéã áóöààõ болон áà òàìûí çîâëîí á¿ãäýýñ ÷ òîíèëîõ áîëîé. Ýíý íàñ õèéãýýä õîéòîõ õî¸óëàíä òóñëàõ áîëîé. Ýíý íîì áîë çóðãààí ç¿éëèéí õàìàã àìüòàí á¿ãäèéã ñàéí çàìä òîíèëãîõûí çàì ìºí õèéãýýä ¿ëãýðëýâýýñ äàëàé õèéãýýä óñàíä îíãîö ñàëûã òàâüñàí ìýò ìºí íîìûí ¿ñýã ¿¿íä ñ¿æèã áèøðýëèéã àñàð àðèóòãàí ¿éëäýõ õýðýãòýé. Ìàéäàðûí ãýãýýíèéã õ¿íèé îðîíä ¿ë ìîðèëæ èðýõ õ¿ðòýë òóñëàõûí íîì ýíý èõ íóðóóí ìºí áîëîé. Ýíý íîìûã áè÷èæ òàðààâààñ íýã íàñ áèåíä áóÿíûã öàãëàøã¿é àðèâòãàõ õèéãýýä îð÷ëîíãèéí çîâëîíãèéí öóñàí äàëàé ÷ õàòàõ áîëíî. ̺í ýíý ãàë ìîðèí æèëä îãòîðãóéãààñ ÷óëóó íýã áóóæ èõ äàëàéí äýðãýä òóñàæ, òýð ÷óëóó õàãàðñíû äîòðîîñ ãàðñàí íîìûí ¿ñýã ¿¿íèéã ¿çýæ ñîíññîí äàðóéä íü áè÷èæ (óíøâààñ) ¿éëäâýýñ ºâ÷èí ãàìøèã á¿ãä òàñðàõ çóä õèéãýýä àþóë á¿ãäýýñ ÷ àìèðëàõ áîëíî. ¯ñýã ¿¿íèéã íýã íü íýãäýý íóóæ äàëäëàëã¿é ¿ç¿¿ëýõ èõ õýðýãòýé áîëîé. Òýð íü íèæãýýä õóøóóíû ò¿ãýýíä áèø àìüòàí á¿ãäèéí òóñûã àðèâòãàõàä õýðýãòýé áîëîé. Òýð ìóó öàãò àþóë çîâëîí ÿìàð ìýò áîëîõ âý? õýìýýâýýñ àìüòíû ¿éë àðèëàõã¿éí ýðõýýð:


1. Íèñâààíñûí ýðõýíä àâòàãäàõ.



2. Òàðèà òºìñººð àìü çóóëãà ¿éëäýâ÷ ò¿¿íèéãýý ñ¿¿ëä íü ººðºº èäýæ ýäëýõèéí ýðõã¿é áîëîõ.


3. Çàìä ÿâàõ õ¿í ¿ë ¿çýãäýõ áîëîé.


4. Ýëäýâ ç¿éëèéí àðààòàíãààð áàëãàäûã ä¿¿ðãýõ áîëîõ.


5. Õààí äºõºìèéí ãýð áàéøèíãóóä õîîñîð÷ ¿ã¿é áîëîõ.


6. Õ¿¿ðèéã èäýã÷ àðààòàíãóóä òàñðàëòã¿é ¿çýãäýõ áîëîõ.


7. Õ¿í íèæãýýä õóøóóíû òºäèé áàéâ÷ ñóóðüøèæ ¿ë ÷àäàõ áîëîõ.


8. Áàðäûí àäààð áàëãàäûã õýñýæ íóðààõ áîëîõ.


Ýíý ìýò äàðàãäàøã¿é àðèóí èõ àþóë áîëíî áóé. Òýãýõýä áàñ ýíý íîìûã íýã íü íýãýíäýý ñàéíààð ìàãòàæ ¿éëäýõ õýðýãòýé. Ýíý ¿íýí ¿ç¿¿ëýõ áîëíî. ̺í õ¿íèé ÿçãóóð, õààíû ÿçãóóð íî¸äûí ÿçãóóð, õàðèëãûí ÿçãóóð, áÿðìàíû ÿçãóóð äºðºâ áóé. Òýäãýýð á¿ãäýýðýý ÷ íîìûí ¿ñýã ¿¿íä ñ¿æèã áèøðýëèéã àðèóòãàí ¿éëäâýýñ èõ õýðýãòýé ñàéí õóâüòàé ÷ áîëîé ãýæýý. ̺í Áóðõàí áàãøààñ çàðëèã áîëñîí ýíý íîìûã ñ¿æèãëýëã¿é áóðóó ¿çýõ áóþó, áóñäûí ñ¿æãèéã áóöààæ ¿éëäâýýñ íýã íü íýãíèéãýý õºòºëæ àìëàøã¿é òàìä óíàõ áîëíî. Ýíý íîìûã ýñ ñîíñâîîñ ÿäðàí äîðîéòîõûí ãàëáà áîëîõ ìºí çàðö õ¿íèé îðîíä äîëîîí ç¿éëèéí çîâëîí áóé.


1. Òàìûí çîâëîí ëóãàà


2. Áèðäèéí ºëñºæ óíäààñàõûí çîâëîí ëóãàà


3. Àñóð íàðèéí õýð¿¿ë òýìöëèéí çîâëîí


4. ׺뺺ã¿é õèéãýýä ÿäóó õîîñíû çîâëîí


5. Áóðóó ¿çëèéã áàðàõûí çîâëîí ëóãàà


6. Óðò íàñò òýíãýðèéí çîâëîí


7. Ñàíñðûí çóóðäûí çîâëîí ýíý äîëîîí çîâëîí áóé.


Òýäãýýðò ò¿ð òóñëàõûí ¿ñýã ¿¿íèéã äýëãýð¿¿ëæ ¿éëäâýýñ ñàíàñàí á¿ãä á¿òýõ áóé. Ãàìøèã ºâ÷èí á¿ãä òàñðàõ áîëîõ. Óðüäûí ñàéí õóâü ëóãàà ò¿ãýýõ áîëîõ. Æè÷ áàñ òàâàí çóóãèéí àäàãò áóðõàíû øàøèíä îðîãøèä õîìñäîõûí öàãò, ãýëýí ãýöýëèéí ñàíâààð áóóðàõûí öàãò, ìóó ñàíààã ñýòãýëä õàäãàëàõûí öàãò, àíäãàéëàõûí õèëýíöýò èäýý èäýõèéí öàãò, òàðèà÷èí ìóó òàðèíûã óíøèõûí öàãò, òàâàí õîðûã ÷ýýæèíäýý õàäãàëàõûí öàãò, ìóó öàãèéí ¿ã ñýòãýõ áóðóóòãàõûí öàãò, íîìûí õóðèì óíàõûí öàãò, øóâóó ¿å óóëàíä óðãàõûí öàãò, ìîäûã òºìºð ñàâàíä õèéõèéí öàãò, òºðºëõòíººðºº ìóó ¿éë ¿éëäýõèéí öàãò, òýð ¿éëäñýí ¿éëí¿¿äýý íèéòýýðýý ýäëýõ àþóëòàé ìóó öàã áîëíî ãýæýý. Òýð ìóó öàãèéí íºõöºëèéã áóöààã÷ ¿ñýã ¿¿íèéã ¿çñýí òºäèé äîð áè÷èæ óíøèæ ¿éëäâýýñ ìóó öàãèéí áóöààõ äîð ñýæèãã¿é ¿íýí õóóëèéã ¿çýõ áîëíî. ¯íýí ºã¿¿ëñíèéã ¿ç¿¿ëæ ¿éëä. ¯íýí áóñ õýìýýñýí õ¿íä ¿ñíèé ¿ç¿¿ðýýñ äîîø õºëíèé óëíààñ äýýø èõ õ¿÷òýé ºâ÷íººð òóñàõ áîëíî ãýæ Áóðõàí áàãøèéí õýëñýí çàðëèã áîëñîí áîëîé. Æàíðàéñèã õèéãýýä Ìàéäàð õèéãýýä Àíàíä òýíãýðèéí õ¿í болон Àñóðè íàð ãàíäàðñàä ñàä ñýëòýñ òýäãýýð á¿ãä áèëèã õèéãýýä àñàð èõ ýðäýì¿¿äèéã ñàíàæ äèéëäýøã¿é áîëîé. Áàñ ºâ÷èí õèéãýýä øóëìàñ á¿ãäèéã ìàøèä àðèëãàæ íîìõîòãîõûí íîìûí áýëãèéã áÿðäàì äîð áèåýð ñîëèëöîæ ¿éëäñýí áîëîé. Ò¿¿íýýñ Àíàíä, Áóðõàí áàãøèä àéëòãàñàí íü Áóðõàí òà äèÿàí äîð îðøèæ ýðõýì çîðèëãûí äýâòýð ñóäðûã õóðààñàí íîì ¿¿íèéã íîìëîñîí áîëîé. Òà ýíý íîìîîð îð÷ëîíãèéí ìóó íºõöºë ò¿éòãýðèéã áóöààæ øàðàé ìè÷èí æèëä ºâ÷èí îëîí áîëæ ò¿¿íä íü òóñëàõ ã¿ðìèéí äýýä ÷ ýíý áîëîõ áîëîé. Àìüòàí á¿ãä õè÷ýýãòóí. Èðýýä¿é öàãò ¿¿íèéã òóñëàíà ãýæ èòãýæ ¿éëäýõòóí. Ýíä õýí ñ¿æèãëýæ ¿éëäñýí õ¿íèé õ¿ñýë á¿ãäèéã á¿òýýõ áîëíî. Ìóó íºõöºë çýòãýðèéã ÷ áóöààæ áîëíî ãýæýý. Áóðõàí øàøèíä ñ¿æèãëýñýí õ¿í öýöýã õ¿æ òýðã¿¿òíýýð òàõèæ ¿éëä õýìýýí íîìíîñîí áîëîé. Ò¿¿íýýñ õîéø Ìàéäàð áóðõàí îãòîðãóéãààñ ìóó öàãèéí àìüòàíóóäûí æàì ¸ñûã áîëãîîæ õ¿íèé í¿äíýýñ öóñàí íóëèìñ ãàðòàë çîâîõûã ¿çýýä ìºí Áóðõàí áàãøèéí äýðãýä èðæ èéí õýìýýí àéëòãàâàà. Áóðõàí áàãø òà íàìàéã ñ¿¿ëä èðýõèéã õ¿ðòýë òóñëàõ ¿ã íü öººí, óòãà íü áàãòààìæòàé Àäèñòýä èõòýé íîì íýãèéã ºðøººí ñî¸ðõ õýìýýñýíä Áóðõàí áàãø çàðëèã áîëñîí íü: Ìàéäàð ÷è ñàéí áàéíà. ×è ìèíèé çàðëèãèéã ñàéòàð ñîíñîõòóí. Àñàð èõ õóðìàñ òýðã¿¿òýí îëîí àìüòàäàä òóñëàõûí òóëä ìèíèé íîìîëñîí ¿ã õèéãýýä óòãà òºãºëäºð ñ¿æèã ºíäºð õè÷ýýí áèøèð÷ ¿éëäâýýñ áóÿí õîòîë ÷óóëãàíûã îëîõ áîëîé. Õàðèí ãàë ìîðèí æèëèéí íàìðûí òýðã¿¿í ñàðä þìóó øàðàé ìè÷èí æèëä íîìûí ¿ñýã ¿¿íä ñ¿æèãëýýã¿é õèëýíöýò á¿ãä ¿õýõ áîëíî. Õàðèí ýíý ¿ñãèéã áè÷èæ óíøèæ ¿éëäâýýñ õ¿í óðò íàñëàõ, ºâ÷èíã¿é õèéãýýä áóÿíûã èõ îëîõ áîëíî. ̺í èðýýä¿é ìóó öàãò õîðëîã÷ ¿éëäýã÷ íü: “Óì íàìî âàãà âàäè áðàíçà áàðà ìèäà åý óì íàäàä äèäà èëèøè èëèøè ìèëèøè ìèëèøè áèíàÿí áèíàÿí óì íàìî âàãà âàäè áðàääàì áðàäè èðèäè èðèäè ìèðèäè ìèðèäè ø¿ðèäè ø¿ðèäè ¿ø¿ðè ¿ø¿ðè á¿þåý á¿þåý ñóóõàà”. Á¿ãäýýðýý áàëãàäàä ýðãýæ õ¿íä ¿çýãäýøã¿é õàà ÷ áàéæ áîëçîøã¿é íóóæ ÿâàõ òýð öàãò ýíý íîìûí àäèñòýäýýð ÷ºòãºð àä õîðëîã÷ ¿éëäýã÷èä á¿ãä áà÷èìäàí çóãòàõ áîëíî. Ýíý íîìûã ¿¿íèéã õýí äºõºì á¿ãäýä òàðààõ íü èõ õýðýãòýé. ¯íýí áóñ õýìýýí ñýæèãëýæ ñ¿æèãëýæ á¿¿ ¿éëä. Õàìãèéí òîëèëîã÷ Áóðõàí òýíãýð õ¿íèé áàãø ìèíèé íîì ¿¿í äîð ¿ë ñ¿æèãëýâýýñ ãàë ìîðèí æèëä ãàçàð íü îëîíòîé õºäëºõ õ¿íèé çàðèìóóä íü ¿ã¿éðýí ºëáºð÷ ¿õýõ, ýàðèìóóä íü ãàçàð öºìºð÷ ¿õýõ øàðàé ìè÷èí æèëä óñíû àþóë áîëîõ, çóíû ¿åä ãàíãûí ºâ÷íººð òýð öàãò àä íàð ç¿éë á¿ðýýð îðîí á¿ãäýä ýðãýõ òóë ýíý íîìûã áè÷èæ óíøâààñ àä òîòãîð á¿ãäýä ¿ë ÷àäàãäàõ. Øàðàé ìè÷èí æèëä õ¿í á¿ãä ñàõèë ñàíâààðûã ñàõèõ õýðýãòýé. Àìüòàíû ìàõ öóñûã á¿¿ èä. Áóñäàä õîðëîë á¿¿ ¿éëä. Ýñ òýâ÷âýýñ òºìºð íîõîé æèëä áàðñ, èðâýñ õàð ãºðººñ, öººâºð ÷îíî òýðã¿¿òýé àðààòàíãààð îðîí ÷ òºõºì áàëãàäàä á¿ãäèéã ä¿¿ð÷ èðýõ òýð öàãò õ¿ì¿¿ñ çàéëàõûí ºðãºíä ýíý íîìûã áè÷èæ óíøèæ ¿éëäâçýñ èõ õýðýãòýé áîëîé. ̺í òºìºð ãàõàé æèëä àìüòàí ñàëõèíä õèéññýí öààñ ìýò òîãòîõ ñóóõûí ÷ ýðõã¿é áîëæ èõ äàëàéí äîëãèîí ìýò áîëîõ ìºí òýð öàãò õ¿ì¿¿ñ ÷ ¿õýõ áîëíî õýìýýí àéëäñàí áîëîé. ̺í áàñ Áóðõàí áàãø Æàíðàéñèãò çàðëèã áîëãîí õóëãàíà æèëä îãòîðãóéãààñ íîìûí äóó ÿðóóõàí ãàð÷ ¿¿íýýñ õîéø àìüòàí á¿ãä ñàéæðàõ áîëíî. Ò¿¿íèé òóëä Áóðõàí áàãø àäèñòýä ÷àäàë õ¿÷òýé ¿ñýã ¿¿íèéã íàð ñàð ìýò á¿ãä äîð òîäðóóëæ õ¿ì¿¿ñèéã ºðºâäºí ýíý íîìûã àóãàà èõýä áîäîæ àðèâòãàõ õýðýãòýé. ¯¿íèéã ¿íýí áóñ õýìýýí ñ¿æèãëýæ ¿éëäâýýñ çóíû ò¿ð¿¿ äóíä õî¸ð ñàðä ºâ÷èí ãàìøèãò äàéðàëäàæ ºã뺺 áîññîíîî îðîé íü ¿õýõ. ̺í òýð öàãò ìóó öàãèéí ãàëàâ áîëæ æèìñò îé öýöýðëýã á¿ãäèéí ¿ç¿¿ð òàñàð÷ óíàõ áà õàä óóë á¿ãäèéí ¿ç¿¿ð ÷ ýâäðýõ, ãàçàð äýëõèé á¿ãä õºäëºõ, ñóóæ òýñýøã¿é áîëîõ àðâàí õ¿íèé äîòðîîñ ãàíöõàí ¿ëäýõ áîëîõ òóë ¿¿íèéã ¿íýí áóñ õýìýýí ñàíàëã¿é Áóðõàíû çàðëèã ëàâòàé ìºí õýìýýí èòãýìæèëæ ñ¿æèãëýõ õýðýãòýé. Ãàë õîíèí æèë õèéãýýä øàðàé ìè÷èí æèëèéí ¿åä äºðâºí ç¿ã íàéìàí õÿçãààð á¿ðýí ìýñò õÿìðàëäààí áîëæ õ¿ì¿¿ñ ¿éìýëäýí òýìöýëäýæ òýìöëèéã ¿éëäýõ òýð ìóó öàãèéã ãýòëýõèéí òóëä ýíý íîìûã àíõ ¿çñýí òºäèé äîð áè÷èæ óíøèæ ¿éëäâýýñ òýð õÿìðàëäààí äàðàãäàæ àìüòàí á¿ãä àìàðæèæ áóÿíûã öàãëàøã¿é îëîõ áîëîé. Àéõ ýìýýõ á¿ãäýýñ òîíèëîõ áîëîí ýíý íîìûí ¿ñýã áîë íèæãýýä õóøóóíû òóñûí òºäèéõºí áèø á¿ãäèéí òóñàä çîõèîñîí áîëîé. Ìºí ¿ñýã ¿¿íèéã îðîí òóòàì á¿ãäýä íèëýýä òàðààâààñ õ¿í á¿ãä àìàðæèæ æàðãàë ñàéæðàõ áà áóÿí ÷ õîòîë ÷óóëãàí áîëîõ áîëìóé. ̺í àìüòíû çîâëîíã ¿ã¿é áîëãîí çîõèîìóé. 5, 6 ñàðä ýíý ¿ñãèèã äàãàí äóðüäàæ õè÷ýýí ýñ ¿éëäâýýñ ºâ÷èí ãàìøèã áîëæ çàðèìóóä íü õàëóóí ºâ÷íººð ºíãºð¿¿ð íü õàòàæ ¿õýõ, çàðèìóóä íü ç¿ðõíèé ºâ÷íººõ ¿õýõ, çàðèìóóä íü ýëýãíèé ºâ÷íººð ¿õýõ. Ýíý öàãò àä òýäí¿¿äèéã ýíý íîìîîð òóñëàõ áóé. ªâ÷èí òýäãýýðèéí òýìäýã áèåíäýý áóé áîëâîîñ ÿçãóóðûí õ¿¿, îõèí õýí íýãýýð ñàõèóñàí òàðèíûã áè÷èæ ¿¿íèéã áèåíäýý ç¿¿æ õàäãàëáààñ òýäãýýðèéí àä ëóñûí àä, áóñàä àä ºâ÷èí ãàìøèã ýäãýýð á¿ãäýýñ òîíèëîõ áîëîé. “Ýý ìàà õîî óìà ïààíè ïààíè ñóóõàà”.


Ýíý òàðèíûã ýð õ¿íèé áàðóóí õèéãýýä ýì õ¿íèé ç¿¿í ìºðºíä ç¿¿õ áîëîé. Òýð ìýò ¿éëäâýýñ õèæèã ºâ÷èí á¿ãäýýñ ñàéí òºðëèéã îëîõ áîëíî. Áè÷èæ óíøèæ õèéãýýä ñ¿æèãëýæ ¿éëäâýýñ îð÷ëîíãèéí çîâëîíãèéí öóñàí äàëàéãààñ òîíèëîõäîð ñýæèãã¿é áîëîé. Îãòîðãóé ãàçðûí çàâñðûí õ¿ì¿¿ñ íü áóñûí ¿õýë ºâ÷èí ãàìøãààñ ìàøèä ò¿ðãýí ãýòëýõ áîëîé. Óðüäûí ñàéí õóâü ëóãàà òºãñºõ áîëîé. Áóÿí öàãëàøã¿é îëîõ áîëîé. Ìóó öàãã íîìûí ¿ñýã ¿¿íä ¿ë ñ¿æèãëýñýí àìüòíû îðîí áàëãàäàä øóëìàñ ç¿éë á¿ðýýð ä¿¿ðòýë èðæ ò¿¿íèé õ¿ì¿¿ñ ÿäðàõûí çîâëîíãèéí äóóãààð îãòîðãóé ãàçàð ä¿¿ðýõ òýð öàãò õ¿íèé òîî á¿ãäèéã ÷ äóóñàæ áîëîõ ¿éëäýõ òàðèà òºìñ ¿ð øèì áàéâ÷ ýäëýæ èäýõèéí ýðõã¿é äîð áîëñîí áàéíà õýìýýí àéëäàõ äîð õóòàãò Æàíðàéñèã Áóðõàí áàãøèä òà îëîí àìüòàí õ¿ì¿¿ñèéã ñàõèõûí ýíý íîìûã íîìîëñîí íü ìàøèä ñàéí áîëîé. Áóðõàí áàãø òà íîìûí ¿ñýã ¿¿íèéã àäèñëàí ñî¸ðõ îî. Ýðõ äîð õóðààõûí àðâèíûã çîõèîí ñî¸ðõ îî õýìýýñýíä Áóðõàí áàãø íîìûí ¿ñýã ¿¿íä ñ¿æèãëýæ áèøèðñýí õèéãýýä ñ¿æèãëýõýýð ýðã¿¿ëýí õºäºëãºæ ¿éëäâýýñ öàãèéí ìóó äóóñàæ ºâ÷èí ãàìøèã á¿ãäýä òóñëàõ áîëòóãàé. Áóÿíûã öàãëàøã¿é îëîõ áîëòóãàé. Ýíý ãàçðûí äýýðõ õ¿í á¿ãä ìóó öàãèéí ìýñèéí õÿìðàëäààí, ºâ÷èí ãàìøèã çîâëîí á¿ãäýýñ òîíèëæ óðüäûí ñàéí õóâü ëóãàà ó÷ðàõ áîëòóãàé õýìýýí åðººëèéã òàâüñàí ìýòýýð ýíý íîìûã öàã ¿ðãýëæ õàé ãýýä ÿëàíãóÿà òóóëàé ìîðü õî¸ð ñàðä óíøâààñ ýðäìèéã ñàíàæ ã¿éöýøã¿é. Ýíý íîìûã õýí õ¿í áè÷èæ ¿éëäâýýñ íàñ óðò ºâ÷èíã¿é àìàð æàðãàëàí ëóãàà òºãñºõ áîëîé. ¯¿íèéã íýãýí õóâü áè÷âýýñ ãàëâûã äàðààëàí ¿éëäñýí õèëýíö á¿ãä àÿíäàà àðèëàõ áîëíî ãýæýý. Óðüä ëóó íýãýí æèë ýíý íîìûã åðòºíöèéí îðîíä òàðààæ ¿ë ÷àäñàíû ýðõýýð ìóó öàãèéí çîâëîí ýëäýâ ç¿éë áîëñîí. Ò¿¿íýýñ õîéø ãàë ìîðèí æèë ýíý íîìûí ¿ñãèéã ýñ àðèâòãàñíû óëìààñ ìóó öàãèéã áóöààæ ¿ë ÷àäàâ ãýæýý. Ýíý íîìûã õýí òºõºì á¿ãäýä ¿ë äýëãýð¿¿ëáýýñ òàðèà òºìñèéã õàð ìºíäºð çàâü ãóðâààð ãýìòýýõ õèéãýýä çóä õèéãýýä òàíèãäàõ ìýäýãäýõã¿é õèæèã ºâ÷èí ãàìøèã áîëæ çîâîõ áºãººä ñýòãýë ¿ë àìðàõ áîëíî. ¯¿íèéã áè÷èæ óíøèæ ¿éëäâýýñ çîâëîí á¿ãäýýñ ãýòëýõýä ñýæèãã¿é ¿íýí áîëîé. Ìàéäàð áóðõàí åðòºíö äîð ¿ë ººä áîëîõûã õ¿ðòýë àìüòíû ñýòãýëèéí àìãàëàíã ýäë¿¿ëýõ ýíý ¿ñýã ìºí áºãººä ¿¿íä ñ¿æèãëýæ áèøèðñýí á¿ãäèéí õèëýíö ò¿éòãýð á¿ãä àðèëàõ áîëòóãàé. Òàðèàíû ¿ðñ íàñàä ñàéæðàõ áîëòóãàé, Áóÿí õîòîë ÷óóëãàí áîëîõ áîëòóãàé. Ñýòãýë÷ëýí ÷àíäìàíü ýðäýíý ìýò õýðýã õ¿ñëèéã õàíãàõ áîëòóãàé. Ýíý íèéòýä äýëãýð÷ õýí äºõºì á¿ãäýä ºëçèé õóòàã îðøèõ áîëòóãàé. Ãàçàð ç¿ã áîëãîíä ñ¿ð æàâõëàí òîãòîõ áîëòóãàé. Õýí äºõºìä çóä ºâ÷èí ìàøèäûí õÿìðàëäààíû ÷óóëãàí àìèðëàæ àä ñàä åðòºíö äàÿàð áàÿñàæ Áóðõàí áàãøèéí çàðëèã áîëñîíä èëò ìàãòñàí èðýýä¿é öàãèéã áîñãîí ¿ç¿¿ëñíèéã òîäðóóëàí ¿éëäýã÷èéí íîìûí çóë õýìýýõ èõ õºëºã òºãñºâ. ¯¿íèéã ººðèéí çîðãîîð çàñàæ óðâóóëæ ¿ë áîëíî. ¯¿íä ñýòãýöèéã õî¸ðëîæ õèéãýýä ñýæèãëýæ ¿ë ¿éëäýõò¿í. Ýíý íîì îãòîðãóéí ñýæèãã¿éã ¿íýí÷ àìüòàí íèéòýä ò¿ãýýõ áîëòóãàé.


Óì ìà íè áàä ìý õóì.


Ñàéí áóÿí äýëãýðýõ áîëòóãàé.


Ñàíàñàí õýðýã á¿òýõ áîëòóãàé.


Óì ñàéí àìãàëàí áîëòóãàé.


Ñàéí õóòàã îðøèõ áîëòóãàé.


ªëçèé õóòàã îðøèõ áîëòóãàé.

http://www.buddhism.mn/  сайтаас авав.

РАВЖАА ХУТАГТ. САВААГЇЙ НЯЛХ ХЇЇХЭД САМУУН ЇГТ ГАЙХАЛ

САВААГЇЙ НЯЛХ ХЇЇХЭД САМУУН ЇГТ ГАЙХАЛ



Саваагїй нялх хїїхэд, самуун їгт хээрийн гайхал хоёрын хэлэлцсэнээр їлгэрлэв хэмээсэн :


Хэзээ нэгэн цагт цогцны ууланд самадийн байшин барьсан буй санж гэнэ.Тэр хоёр тїїнд хїрч суугаад наадсан їгс.


Хїїхэд асууруун :


- Чамайг шинжилж бодоход Хятад, Тангад, Монгол гурван улсын авир ёс ямар хэлбэртэй байна хэмээсэнд






Гайхал єгїїлрїїн :


- Хятад хїн луус адгуусны язгууртай тул ногоо идэштэй , урин ихтэй, самбаа хурдан , ичгїїр їл мэдэх, олон бодлогтой, хомголзох хожих буй.


Тангад хїн рагшаа язгуур тул гурил идэштэй, омог ихтэй, їгэнд дуртай, оюун бодлын гол атаа, хар санаатай.


Монгол мангас язгууртай тул мах идэштэй, омог ихтэй, їгэнд дуртай, оюун бодол батгїй бєгєєд тэрсэлдэн дайрахыг хичээнэ хэмээсэнд :


Хїїхэд асууруун :


- Монгол хїн сэтгэл батгїй бол аашлах нь ямар янзтай вэ хэмээсэнд


Гайхал єгїїлрїїн:


-Адтай адил олонхи нь омгоо шатах цагт їїл мэт овойно.


Даруй шантрах цагт хив мэт зєлєрнє Хяналгїй нь суман могой харвах мэт


Аргадвал тэр даруй нялхас мэт баярлана


Харамлах цагт нэг цэнг ч хичээн боож хадгална


Адлахдаа дээрэмд дайрагдсан мэт алдаад


Гайгїй хямд наймаа болов хэмээн чалчилцана.


Хїндлэлийг їл мэдэх нь сармагчин мэт


Явдал задгайтай нь батгана мэт


Сэрэмж їгїй нь хав мэт


Аашлах нь олон зантай албин мэт


Амь зуухад муу нь хонь мэт


Ур хавгїй нь тэмээ мэт


Тэнэг нь гахай мэт


Энэ насны аж зуулт, тєєрєг нь баасны хорхой мэт


Баатар зїрхгїй нь їргэсэн ооно мэт


Саваагїй нь хадны дууриа мэт


Мартамхай нь тарвага тїїсэн хар гєрєєс мэт


Эв нь єндєг мэт хэврэг


Хэрїїлч нь цаасан бууны дуу мэт яйралдах


Сайжрах нь нь тємєр соронзон гїр мэт эвлэг


Анхандаа бэрээ мэт цохилох


Завсартаа тугалган жад мэт шантрах


Эцэст номхон морь мэт зарагдах


Гаслах нь тэмээ буйлах мэт їргэлж


Санаа амархан нь ширгэх шахсан нуурын мэлхий мэт


Дарвихдаа дарь хїхэр мэт авалцах


Ганцаардахдаа бургиус мэт


Сїжиг ихтэй


Сэжиглэх нь хямд


Туурвих їйл нь их


Буцан тусах нь олон


Бяраа мэдэхгїй хаан шїї загнаж


Їг асууувал инээсэн хїн ус їмхсэн мэт асгах


Хавар цагийн нямбачин уншихаас унтах нь их


Зун цагийн багачууд сажлахаас давхих нь ширїїн


Намар цагийн баяд мєргєлд явахаас будаа гурилд явагчид нь олон


Євєл цагийн євгєд даарахаас уцаархах нь илїї


Жаргахдаа учиргїй ярина


Золгохдоо ухаангїй хєєрєх


Гуйранч болбол дайсны боолд зарагдах


Баяжих цагт лам бурханд бардлах


Єтлєхийг мэдэлгїй наслаад


Єнгєрсєн насандаа гомдох


Їхэхийг мэдэлгїй яваад


Егїїтгэх цагтаа балрах


Хуралд дуртай нь цєєн


Хулгайд дуртай нь олон


Їйлдсэн явдал нь жаалхан


Назгайрч залхуурах нь их


Єгєхдєє тэнэг


Авахдаа мэргэн


Хайрлах нь бага


Халдах нь их


Санаа нь юм бїрийг чадах


Явдал нь хаврын єдрийг ч гїйцэхгїй


Їнэмших нь їнэгэнд ч хууртах


Гэнэдэхээрээ бааст гараар хэрэм цохиод їмхэнэ гэдэг хэмээсэнд


Хїїхэд єгїїлрїїн :


Хїн болгон адил боловч монгол болгон адил болов уу. Худал їгэнд онолгїй болбол таван зуун тєрєлдєє мич болсон худал уу.Шалиглахуйн дотор гайхуулж шалигласан сонин уу хэлэх їгийг дайрч хэлсэн сайхан уу хэмээвэл :






Гайхал єгїїлрїїн:


- Адил їгїйг єгїїлэлдвэл ганц хїн чадил їгїй.Адилыг єгїїлбэл сїїдэр бие хоёрын хэлбэр ч адил хэмээгээд бусдыг єгїїлэхийн завсар,


Хїїхэд яаран асууруун :


- Хїїе хїїе чи буруу єгїїлэв.Нэг хїн нэг бєгєєтєл хэрхэх адил їгїй болж болох уу хэмээвэл,


- Гайхал єгїїлрїїн:


- Адилгїй болоход хїрвэл нэг хїний бие ч адилгїй, хэл ч адилгїй, сэтгэл ч адилгїй, гурван їїдэн адилгїй болж болох хэмээсэнд


Хїїхэд єгїїлрїїн:


-Чи єгїїлэгтїн хэмээсэнд


Гайхал єгїїлрїїн :


- Нэг насны нэг бие бєгєєтєл балчир, идэр, хєгшин гурвын хэмжээ адтл уу.нэг хїний єгїїлэх дуун бєгєєтєл уйлах, инээх , магтах, муулах, їнэ худал єгїїлэх цєм адил уу.Нэг хїний сэтгэл бєгєєтєл баярлах гомдох, онох, эндїїрэх, баатарших, мятрах бїхэн адил уу.Тийм дор дороо гурван їїдэн цєм адил уу.тэдний дотроос аль нэгийг нэг хїн бус гэх її чи хэмээсэнд


Хїїхэд гайхаж бодоод єгїїлрїїн :


- Чиний зєв зєв.Харин одоо бодвол тэр нэг хїн гэгч аль вэ.Олон бие її. Хэл її. Сэтгэл її.Цугаараа мєн болбол нэг хїн ч олон хїн мэт.Нэг нь нэг хїн мєн, бусад нь биш бол тэр нэг хїн ч мєн аль вэ.Нялхын бие її. Хєгшний сэтгэл її. Ч и хэлж єг хэмээсэнд


Гайхал єгїїлрїїн :


- Саваагїй нялх хїїхэд дуугїй суу. ( Тэр їгсийн утгаас нялхас цочно)


Энэ цагийн нялхас


Харанхуй буданд тєєрсєн эрвээхий мэт


Мунхгуудын орон нь нїхний дотор зурсан зул мэт


Гїн чанарт авьяас їгїй нь усыг уул єєд татсан мэт


Мэдэх їгїй бие нь мэдэихий


Омог нь огторгуйгаас урьд


Огторгуй болоод тєрсєн мэт загнах


Їйлийн їрийг эс итгэсэн тул амьд боловч їхдэл мэт


Хєдєлж мэдрэлтэй байвч чулуу мэт цаг насанд хєєрхий мэт хэмээсэнд


Хїїхэд єгїїлрїїн :


- Їлийн їрийг эс санавал амьд боловч їхдэл мэт зїрхэнгїй болсон учир юу вэ хэмээсэнд


Гайхал єгїїлрїїн :


Їйлийн їрийг эс санавал мэргэн боловч ном эрдэм омог болоод шатаж їхнэ.


Хаан боловч жаргал нь хор болоод согтож їхнэ.


Гуйрамч боловч сэтгэл нь їїрэг болоод дарагдаж їхнэ.


Нялхас боловч нас нь илбэ болоод хууртаж їхнэ


Хєгшин боловч дадсан нь их болоод хорогдож їхнэ


Амьд явав ч эцсийн хэрэг нь бїтсэнгїй тул


Шувууны чандруу мэт болзоогїй тэнэж їхнэ


Гэтэл газар хол, орой болоод самбар барагджээ.


Муу шавь нар минь їїнийг ажиглаарай


Д.Цагаан " Д.Равжаа.  Яруу найргийн цоморлиг" 1992 он. номноос авав. 

Равжаа хутагт Ертєнц авхайн жам хэмээх оршив.

Ертєнц авгайн жам хэмээх оршив



Нэг : Ертєнц авгай чамдаа
Ерийн наадам наадсуу
Солио зант чамд минь
Сонин юм ч їгїй байнам
Нэрэлхдэг чамдаа
Нэгэн цол єргєсїї
Бурхан багштай зєрчсєн
Бузгай сахил ертєнц
Номын чанараас эндїїрсэн
Нойрмог наазгай ертєнц
Хуврагуудыг хуугуулсан
Хутаггїй ховч ертєнц
Їзсээр байтал їгїй болох
Їнэхээр худалч ертєнц
 Сонссоор байтал дэмий болох
Солиотой бархираа ертєнц
Санасаар байтал буруу болох
Самуун мунхаг ертєнц
Эдэлсээр байтал ханахгїй
Эер їгїй ховдог ертєнц
Унтаж гэж барагдахгїй
Ухаангїй нойрмог ертєнц
Алж идэж гэж энэрэхгїй
Адаг мангас ертєнц
Хурдалсаар байж хувирах
Хуурмаг ташимгай ертєнц
Гэнэдэж гэж цуцахгїй
 Гээгч хорон ертєнц
 Эртнээс насад ханилавч
Элэг буруут ертєнц
Цєхрєлтгїй гамдуулах
Чєтгєр хєлт ертєнц
Гэмээ нуугаад нэрэлхэх
Гэдсэндээ бадгант ертєнц
Ертєнц авгай чамдаа Ерийн зугаа барьсуу


Хоёр : Аяа хєєрхий минь ээ
Єгснийхєє сїїлээр заавал авагч
Єртєг талгїй ертєнц
 Єндрийн эцэст магад нурах
Єнчрїїлэгч зант ертєнц
Амрагласны эцэст дайсан бологч
 Албин хэнээт ертєнц
Ханилсаны эцэст салалцах
Хавгїй гоомой ертєнц
 Магтсаны хажуугаар шоолох
Магадгїй зант ертєнц
 Тєрсєний эцэст їхэх
Тєвшингїй дайвагч ертєнц
Барайж торойж їзэгдэвч
Батгїй урвагч ертєнц
 Зїйл бїрээр хувилах
Зїїднээс цашгїй ертєнц
Ертєнц авгай чи минь
Нээрээн сайхан гэж санана уу
Согтуу би чинь чєлєєндєє
 Сонин домог барьсуу
Наадмын шїлгээс говийн тэмээ мэт
Сэвс цацсан бїлэг


Гурав :


Томоотой явж болохгїй
Тохиролцохгїй ертєнц
 Олигтой явж болохгїй
Омогтоо тїлэгдсэн ертєнц
 Хуурч цуцахгїй баширтай
Хуял хартай ертєнц
 Їнэнээ хэлбэл гонсойх
Эм зант ертєнц
Хоёр сэтгэлээр тохирохгїй
Хохимой шиг чанаргїй ертєнц
 Хулгай худалд дуртай
Хуугуулагч зїггїй ертєнц
 Архи тамхинд таалалтай
Ажиггїй хєлчїї ертєнц
Алин зоргоор надтай
 Байн байн оролддог вэ
Авгай минь одоо бєєлєхєє зогсоогоорой
 Салахын тамхи барьсуу
Муудахдаа салъя гэж санавч
Санаандаа баахан татгалзана
 Татгалзахгїй сан бол би
 Єдий юундаа ханилах вэ
Татгалзавч чинийхээ
Албин зангаас хаширна
Эсвэл чи минь
Албин зангаа хурдан бай
Їгїй бол би чиний
Хєвгїїн болохоо зогссуу
 Намайг хэн мэдээд Ч
амд хятад боол болгосон бэ
Би єєрийнхєє зєєлєнд
Чамд дарлуулж явсан буй заа
Бодон бодон байвал
Харин уур минь хїрнэм
 Ганц биедээ уурлавч
Хэнийг ч хохироож чадсангїй
Наадмын шїлгээс бага сага урвасан шїлэг


Дєрєв :


Шїлэглэн шїлэглэн хэлээд гайхуулах
Шїдгїй ганган хїїхэн шиг ертєнц
Туршин туршин бусдын гэмийг отогч
Туйлбаргїй атаагаар ертєгч ертєнц
Єєрєєс ондоо сайн юмгїй
Єл овоо шиг тунирхуу ертєнц
Єєрийн сайн юмыг баллаж
Їзэх балай ч їгїй тэнэг ертєнц
 Бодисадад учрахдаа зусардаад
Босгыг алхмагц муулагч ертєнц
Хїн їгїйд ......албаар гозойлгоод
Хїний чимээгээр сандрагч ертєнц
Иймч хїн юунд байх вэ
Хэрэв байвал тэр хїн ичиг ичиг
Харин багачууд хїїхэд юу бол
Хєгшид бид ч тун гэмгїй
Санаа урвахдаа биеэ
Зайлж бухсан бїлэг


Тав:


Алж алж, махыг борцлоод
Амьтан хєєрхий гэдэг хувраг шуу ертєнц
Хїний юмыг аргаар авч авч
Хїсэл олзонд дургїй шуу ертєнц
Ємхий тамхийг татаж татаж
Мєргєх эргэхдээ тїрийлдэг ертєнц
Ламын зарлигаас давж давж
 Амрагийнхаа їгэнд ордог ертєнц
Наашаа бай гэвч цаашаа дутаах
Нарийндаа баахан хулмастай ертєнц
Тангараг доройн бузрыг тїгээж тїгээж
Таньсангїй шиг суух тэмбїїтэй ертєнц
 Айлын хооронд цуугиулж цуугиулж
Ашгїй сайн хїн шиг зогжийж суух ертєнц
 Шєнє нїцгэн мєлхєж мєлхєж
Єдєр эс мэдсэн шиг суух ертєнц
Дотор дотроо мэдэлцэж мэдэлцэж
Уулзахдаа амраа айлтгадаг ертєнц
Битїї битїїдээ тїлхэлцэж тїлхэлцэж

 Уулзаад мэгдэрдэг ах дїї шуу ертєнц
Ертєнц авгай минь хожим
Маньдаа битгий ирээрэй
Хєєвч болохгїй шургалах
Золбин нохой шиг ертєнц
Чамдаа цай тахил єргєсєєр байж
Турж їхэхдээ шахав би чинь
Болохгїй маньдаа дуртай болбол
Босоод явбал намайгаа битгий нэхээрэй


Санаа шийдээд уйтгарчилж гонсойсон бїлэг


Зургаа : Ертєнц авгай гэвч би чинь
Єєрєє юм сан жээ
Сїїдрээсээ дутаасан хїн шиг
 Хаа зулбавч дагана, дагуулахгїй байя гэвэл
 Хэрэгсэхээ байвал болов буй за
Заавал хэрэгсээд дээрхи
Заяагїй шалиг ертєнц


Ертєнц авгайгаас дутаач гэвч Аая олохгїй доноголзоод гєлмєлзсєн бїлэг


Долоо :


Нэг хїн байтугай
Бїгдээрээ їхдэг ертєнц
Їхсэнээ мэдэхгїй
Амьдын авьяаст ертєнц
Зововч аврал эрэхгїй
Дїлий тэнэг ертєнц
Жаргавч сууж чадахгїй
 Аашгїй ертєнц
Ламынхаа зарлигаас эмийхээ їгэнд
 Їнэмшигч ертєнц
Биеэсээ биш бїхнийг
Хардагч ертєнц
Хэлж загнаж дїїрээд
Сїїлээр нь нэрэлхэгч ертєнц
Хэн ирсэн ах дїїгийн
Хэрээр байдаг ертєнц
Хїндлэвч хардагч ертєнц
Єршєєвч элэг буруу ертєнц
 Магтавч нэрэлхдэг ертєнц
Махравч барагдахгїй ертєнц
 Ертєнц авгай минь
Нэлээд хэдийнээс биш її
 Одоо хїртэл оворжихгїй
 Залуу ертєнц
Би чинь чамтай ханилсаар явж
Дахин дахин элгээ дэлбэ єшиглїїлэв.
Эдїгээ лам
Ядамын ачаар
Бяцхан шиг залуу зант
Хєгшин чамтайгаа
Наадмын домог зугаа болгож
Бяцхан алиадсугай хэмээжээ


Наадмын шїлгээс єєрийн сэтгэл лїгээ Шатар тавьсан бїлэг


Найм:


Бурхан бїгд дээш татавч
 Болсонгїй ертєнц
 Бух толгойт эрлэг зїхэвч
Хаширдаггїй ертєнц
Буянт мєрийн эрдэмтэйг нь мэдэв ч
Дурладаггїй ертєнц
Буруу онолт ертєнцтэй
Аяндаа ханилуулдаг ертєнц
Цаашаа бай гэвч болохгїй
Зїтгэлдэг ертєнц
Чи минь гэж тэтгэвэл
Эрэмшдэг ертєнц


Ертєнц авгайдаа баахан алиалсан бїлэг


Ес :


Сэтгэлийн хоосон чанар буй
Хоосон гэгч ертєнц
Ертєнц ч хоосон
Харин миний магад байна Лам их Хар минь
Їзсээр байтал сїрхий сїрхий
Їїний дэргэд авгай минь юухан байх вэ
Хэрэв авгай минь байвал
Ногоон бїс бус буюу Буруу элэгт Чогдогийг
Гишгэн гишгэн мєргєлмїї
Энэ надтай учирсан амьтан бїгдээр
Янагуухын торноос тонилмаань
Утгыг онох болтугай хэмээх
Наадмын бїлэг. Хєлчїї їес


Арав : Олсноос хэрэгтэй хїний бие
 Санаснаас хэрэгтэй буяны шїтлэг
Ханилбал тїшигтэй гурван эрдэнэ
 Хэлэлцвэл мэдїїштэй дээдсийн тандарис
 Суувал урамтай арилсан орон
Сэтгэвэл тїгээмэл амьтны тус
Їйлдвэл хїчтэй хоёр їнэн
Эртнээс барилдлагатай багш шавь Їхэвч ноттой Их хар
Єнчрєвч нєхєртэй їйлийн їр хэмээсэн нь бас наадмын шїлгээс нэг бїлэг болой.


Арван нэг : Маань уншсан хїнийг
Мантай адил санадаг уу
Манзшир хааны зарлигийг
Магад алах шиг бодддог уу
 Маажиг ганц ээжийг минь
Мантай адил санадаг уу
 Махагал бурхныг
Магадгїй зантайд боддог уу
Мажиглавдан ээжийг минь
Манай энд їгїй гэнэ її
Малая уулыг мартаад
Манай энд суугаа гэнэ її гэсэн бас наадмын шїлгээс Лхам юундаа
Ма –їсгээр тахил єргєсєн ертєнц


Арван хоёр :


Хэтэрхий хэлбэл шїїдэг ертєнц
Хэмжээгїй тавибал шоолдог ертєнц
Хэн бїгдтэй самуурдаг ертєнц
Хэсэг сэтгэлийг сарниадаг ертєнц
Унтаад сэрэвч улгїй ертєнц
Учиргїй бїгдийг хочлогч ертєнц
“Ом аа хум” тарнийг тоолохгїй ертєнц
Угаас буруудсан батгїй ертєнц
Сэргэлэн ухааныг балраагч ертєнц
 Сэрїїлсэн хїнийг унтуулагч ертєнц
Сэмээр сууж хардуулагч ертєнц
 Сэнгэнэсэн салхиар тїйвїїлэгч ертєнц
Учиргїй ухааныг согтоогч ертєнц
Улгїй энэ хойтод бардагч ертєнц
Ухаан тєгєлдєр эргэгч ертєнц
Улам улам сэтгэлийг самууруулагч ертєнц
 Арилсан оронд амьтны аврал
Аяа гану сэтгэлийг
Амгалан хоосон ялгалгїй нь
Агуу их сэтгэлээр
Арилсан чамдаа
Андгайлж тахина
Амьтны аврал болгоорой
Аяа бас хєєрхий чинь
Аргаа барахад бїжиглэж
Адаг эндээ суувал

Амласан буян минь цаггїй билээ

Ах дїї элдэв амьтантай

Аль янзаар ч таарахыг

Аврал тансаг тэр минь

Адислан соёрх

Ах дїїгийн жам мэт
Адсага арьсны тоосон мэт
Алаггїй сэтгэлээр бїжсэнийг минь
Амьтан бїгд ажиглаасайНаадмын дэвтрээс А їсгийн
Амтыг амталсан томоогїй бїлэг

Арван гурав :

Бас Базарваанийн ачаар
Бат сэтгэлийн чанарт
Бзардарь ламыгаа
Бас бас шїтмїї
Баатар дагинасын ачаар
Балмад мунхгаас тонилж
Бахдалтай ламыгаа
Бага наснаас шїтэлтэй
Байж байвч ертєнц
Барайж байвч худал нэр
Балай сорор улсад
Бахим барьсан адил
Балбачиж ханашгїй
Балар муухай ертєнцийг
Байгуулан сэтгэлд танивал
Байсаар бурхан болно
Бага насны омогт
Баатар дагинасаа магтмаань
Ба їсгээр холбож
Багагїй элдвийг дуулав

Наадмын бас бїлэг болой

Арван дєрєв:

Номчирхогч бус болой
Нойрмог согтуу суугаад
Нохой хав мий ирэхэд
Норсон элс шиг жигдлїїлэв би
Харанхуй саруул хоёрын ялгал
Харанхуй шєнє мэдэгдэхгїй боловч
Хаашаа харавч авралын орон
Хавчиг толгойт тангадын орон
Элдэв зїйлээр тэтгэвч
Элэг буруут ертєнц
Энэ наснаас сэргийлмээни нь
Эвтэй тонилох болтугай
Амраг сэтгэлийн туйлд нь
Ачит ламыгаа санах
Аргагїй элдэв ертєнцєд
Адаг болсондоо гомдном
Ахай ажаа минь хєєрхий минь
Аяа энэ сэтгэлийн
Амгалан хоосон ялгалгїйг
Аврал лам минь болгоогоорой
Аалз шиг шїлсээ гоожуулж баймаань
Ат буур шиг євдєглєж
Аашгїй дигбаранз шиг гилбэлмээни
Аюулаас аврагч болтугай
Авралын оронд амьтны хэргийг
Агуужим сэтгэлээр
Ажиггїй бардаж бичсэн наадмын шїлэг
Авгай юугаан дурдсан
Ариун сэтгэлийн бїлэг хэмээжээ.

Архины тухай сургааль

Øàëäàí õ¿¿õí¿¿ä óóâààñ



Øóëàìñ òºðºõèéí ìóó ¸ð.


Áàíäè õºâã¿¿ä óóâààñ


Áóðõàí òààëààã¿éí ìóó ¸ð.


Íîìûí ñàäàíãóóä óóâààñ


Íîõîéí Ẻëæèñ äîëîîõ ìóó ¸ð.


Õààí õ¿í øóíãàëæ óóâààñ


Õààëãà ýâäðýõèéí ìóó ¸ð.


Ýõíýð õ¿¿õí¿¿ä èõ óóâààñ


Ýíãýð çàäãàéðàõ ìóó ¸ð.


Ýäýý çàðæ èõ óóâààñ


Ýðã¿¿ ìóíõãèéí ìóó ¸ð.


Õàðàíõóé øºíººð èõ óóâààñ


Õàãàöàë äàëëàõ ìóó ¸ð.


Îäòîé øºíººð èõ óóâààñ


Îþóí äîðîéòîõûí ìóó ¸ð.


Áýëýâñýí ýìòýé õóâààæ óóâààñ


Áèå òàñðàõûí ìóó ¸ð.


Õàðàíõóé øºíººð õýñýæ óóâààñ


Õàãàöàë ¿çýõèéí ìóó ¸ð.


Ãàçàð òàâüæ èõ óóâààñ


Ãàé äàëäàõûí ìóó ¸ð.


Õ¿¿ðèéí ãàçàð õ¿ð÷ óóâààñ


Õ¿íèé ãàé äàãàõûí ìóó ¸ð.


Õîãèéí äýðãýä èõ óóâààñ


Õîðëîë áîëîõûí ìóó ¸ð.


Îíü õºòºëä ñóóæ óóâààñ


Îñãîæ ¿õýõèéí ìóó ¸ð.


Ãàíö ìîäíû äýðãýä óóâààñ


Ãàñëàí ãóíèãèéí ìóó ¸ð.


Øèëíèé àìñðààñ èõ óóâààñ


Øóëàìñ äàãàõ ìóó ¸ð.


Õàäàí äýýð ñóóæ óóâààñ


Õàãàöàë àìñàõûí ìóó ¸ð.


¯¿ðèéí øºíººð äóóëæ óóâààñ


¯õäýë äàëëàõûí ìóó ¸ð.


Ç¿¿í õîéø õàðæ óóâààñ


Ç¿¿ä çºí ìóóäàõ ìóó ¸ð.


Õóëãàíà ºäºð èõ óóâààñ


Õóâü çàÿà äîðîéòîõûí ìóó ¸ð.


Òýðñ¿¿ä ºäºð èõ óóâààñ


Òýìöýë ãàðàõûí ìóó ¸ð.


Èõ áàðààí ºäºð èõ óóâààñ


Èõ ýíä¿¿ ãàðàõûí ìóó ¸ð.


Øàðèëûí èäýýíèé àðõè õ¿ðòâýýñ


Øàíàëàí çîâîõûí ìóó ¸ð.


Óëàé ¿çýæ èõ óóâààñ


Óé ãàñëàíãèéí ìóó ¸ð.


Øîðîîí õóëãàíà ºäºð óóâàë


Øîðîíä îðîõûí ìóó ¸ð.


Ìîäîí õîõèìîé ºäºð óóâàë


Ìîðèî àëäàõûí ìóó ¸ð.


Ýðäýíýò õ¿ëãýý çîäîæ óóâààñ


Ýðõòýí õóãàðàõûí ìóó ¸ð.


Ýõíýðèéí öýýæèéã äýëñýæ óóâààñ


Ýäèéí ãàðçûí ìóó ¸ð.


Øàð, õîíèî çàðæ óóâààñ


Øàëçàð÷ ò¿ëýãäýõèéí ìóó ¸ð.


Öàãààí òàðâàãà àëæ óóâààñ


Öààøèä ¿õýõèéí ìóó ¸ð.


ÿí æàëãàíä îðæ óóâààñ


Ãàñëàíä óíàõûí ìóó ¸ð.


Ãóòàð÷ ãóíèõàð÷ óóâààñ


Ãóéðàí÷ áîëîõûí ìóó ¸ð.


Ãàë äºë øèã áàäàð÷ óóâààñ


Ãàñëàíä óíàõûí ìóó ¸ð.


Õýì õýìæýýã áàðüæ óóâààñ


Õýðýã á¿òýõèéí õýðãèéí ¸ð.


¯íýãýí õàðàíõóéãààð óóâààñ


¯õýë äàëëàõûí ìóó ¸ð


Ñýòãýë ìóóòàíòàé óóâààñ


Ñýòãýë ýâäðýõ ìóó ¸ð.


Õîðëîõ æèëòýíòýé óóâààñ


Õîðëîë èðýõèéí ìóó ¸ð.


Øèä áÿìáà ãàðàãò ¿õñýí


Øèä ¿éëèéí ãàé òààð÷


Áèå áàðñàí íýãýí õ¿ì¿¿íèé


Áýëýâñýí ýõíýðòýé óóâààñ


Áèå òàñðàõûí ìóó ¸ð.


Õî¸ð õàäàí õîøóóíû


Õîîðîíä ñóóæ óóâààñ


Ãýìòýæ áýðòýõýä


Ãýì ñîãîã ¿¿ñýõèéí ìóó ¸ð.


Óñàíä àì ãàð÷ óóâààñ


Óñàíä æèâýõèéí ìóó ¸ð.

Øîðîîí äýýð òàâüæ óóâààñ


Øàëòàã èðýõèéí ìóó ¸ð.


Óâø ñàõèëò óóâààñ


Óéòàí òàìä óíàíà


Ãýöýë ñàõèëò óóâààñ


Ãýðýëã¿é òàìä óíàíà


Ãýëýí ñàõèëò óóâààñ


Ãýìøëèéí äàëàéä óíàíà


Øàøíû õóâðàãóóä óóâààñ


Øàøèí ýâäðýõèéí ìóó ¸ð.


Òýíýãèéí äîõèî àðõè


Òýíýõèéí ¿éë àðõè


Ãýì á¿õíèé ýõ àðõè


Ãýìøèë á¿õíèé ýõ àðõè


Àðõèíä äóðëàñàí á¿õýí


Àðèóí íîìûí ñàäàí áèø


ªâñíèé ø¿¿äýð øèã óóâààñ


ªí㺠æàâõààã¿é ãýðë¿¿ä ¿çýãäýí


Áóðõàíû íîìíîîñ õîëóóð


Áóÿíû ¿éëíýýñ öààãóóð


Áóðõàäûí í¿äíýýñ õîë ÿâ ãýæ


Áóðõàí áàãøèéí õýëñýí ¿íýí


Áóðóóã¿é ¿íýíã çààñàí ¿íýí


Àìèí ç¿ðõ çîãñîõ õ¿ðòýë


Àìèí íàñ äóóñàõ õ¿ðòýë


Øóëàìñûí ýíý èäýýã


Øóíàëûí ýíý õîðûã


Íýãýí íàñààð òýâ÷èæ ¿ç


Í¿ãýë ãýìèéã òýâ÷èæ ¿ç


Õîðëîõ äàéñàí àðõè


Õîíçîãíîõ ¿éë àðõè


Óóðûí ìóíõàã àðõè


Óõààíû ñîãîã àðõè


Õèëýíöèéí ¿éë àðõè


Õýð¿¿ëèéí ¿¿ä àðõè


Øóíàëûí õ¿ñýë àðõè


Øóëìûí èäýý àðõè


Õîðò ¿ãèéí ãàé àðõè


Õîðëîëûí äàëàé àðõè


Òà÷ààëûí ¿¿ä àðõè


Òýíýõèéí ñàëõè àðõè


Öýíãýýõ ñýòãýëèéí èäýý


Öàëãàé ñýòãýëèéí èäýý


Áóÿíû õèøèãã¿é èäýý


Áóðõàíû õàéðã¿é èäýý


Ñàâàíãèéí õººñ øèã õºíãºí Ñàëõèíû


õ¿÷ øèã õóóðàì÷


¯¿ëýí ÷ºëººíèé íàð øèã õàëóóí


¯çýãäýõ çýðýãëýý øèã õóóðàì÷


Ýðäýíýò õ¿íèé äàéñàí


Ýð¿¿ë óõààíä äàéñàí


Ñàðõàäûí àìòûã òýâ÷üå


Ñàìóóí ¿éëèéã òýâ÷üå


Áóÿíû ¿éëýíä ñ¿æèãëýå


Áóðõàíû àâðàëä çàëáèðúÿ.


Ñóäðûí íýãýí ñóðãààëààñ


Ñóãàëàí àâ÷ ýíä бичив.


http://www.buddhism.mn/ сайтаас авав.

Молон тойн эхийн ач хариулсан судар

Молом тойн эхийн ач хариулсан судар



Эрт нэгэн цагт Лаваг хэмээгч, Бурхан багшийг єєд болон байхын цагт эцэг хаан, ах дїї нарын хамт Бурханыг тахиж бурсан хуврагуудад єргєлийг єргєж їгээгїї гуйлгачинд єглєг єгч, олон мал адгуусаа захираад олныг зєвєєр тэтгэн сууж, буяныг ихэд їйлдэж номуудыг олон хуврагуудаар уншуулан барьц барьж эцэг эхээ єргєн, Бурханыг хїндэлж сайхан амгалан жаргалангаар суувай. Тэндээс олон онд жарган суусны хойно Лавагийн эцэг наснаас эцэслэсэнд, хїїрийг авдарлаж оршуулаад олон бодисун хуврагийг залж, ном буян ихэд їйлдэж , їгээгїї ядууд єглєг ихэд єгвєє. Тїїнээс хойно ашиг эрээр худалдаанд явахыг сэтгэж эхээс бошиг гуйн явсугай хэмээгээд эхдээ мєргєн айлтгав.”Би худалдаа ашиг эрээр одъё эх минь. Сэтгэлд ямар буй” хэмээн асуун єчив.Эх нь боолчууд ноёдод єгїїлрїїн” Дотоод сангийн алт бєа мєнгє юмийг гарга” хэмээв. Тэндээс тэдгээр боолчууд сангийн юмийг нягтлан гаргаваас шижир алт гурван мянган лан байжээ. Тїїнийг Лаваг гурав хувааж нэг хувийг гэрийн тариаланд, нэг хувийг гурван эрдэнийг тахихад, нэг хувийг нь худалдаанд авч одсугай гэв. Тэндээс эх нь маш их баясч, чи сайн хєвгїїн минь гадагш одвоос єчїїхэн сэтгэлийг барьж худалдаа ашгийг маш их олон, їтэр тїргэн харьж ир хэмээв. Тэндээс Лаваг Ил хєвгїїний хамт морьдоход тэднийг їдээд тэдгээр олон албат иргэд гэр гэртээ харьцгаав. Їїнийг єєрийн эмс ба хїїхэдтэйгээ зєвшин хэлэлцэв. Ай уршиг ихт Молом хатан Лавагийг гадагш одоход маш баясч байна. Нэг хувь шижир алтыг газарт ус мэт асгах буй заа хэмээлцэв. Тэндээс бас Лаваг гадагш худалдаанд одоход энэ насанд сайн боловч эцэст нь зовох ажгуу хэмээлцэн гаслалцаж тарав. Молом хатныг муулан хэлэлцсэн нь : Молом хатан нїгэл ихтэй хїн бєгєєд олон иргэд нь ихэд зовов. Амрах ёс нь їгїй болов хэмээв.Жич тэндээс Молом хатан нь Лавагийг гадагш худалдаанд одсон хойно хуврагууд цуглан Бурханыг тахиж, тахил бэлэг бэлтгэж олон ном уншихуйг Молом хатан: миний чихэнд бїї сонсго, нїдэнд минь бїї їзїїл хэмээгээд Бурхан тахилуудыг хураан унагаж орхиод олон хуврагуудыг урт модоор жанчин хєєн явуулаад хурал номыг тасалж мууд їзээд хїнд их хилэнц, нїглийг дураар їйлдэж суув.Молом хатан гадагш худалдаанд одсон хойно мєнгєєр олон мал худалдан авч тарган болгож амт нь сайхан болно хэмээн модноос єлгєж амьд биеийг мунаар занчиж цус нєжийг биенд хуруулж алуулж мах ясыг сонгино саримсаар найруулж архи дарс тэргїїтнийг хольж идэн жаргавай. Бас загасыг амьдаар халуун тогоонд хавхаглан хуурч идэв ээ. Бас галуу тахиа, нугас зэрэг шувуунуудыг амьдаар нь мєн халуун тогоонд хавхаглаж, шувууд єєрийн хошуугаар їсээ зулгаан дэвссээр їхэхэд махыг нь давстай хольж идэв ээ.Бас гахайг амьдаар нь зїрхийг нь сугалан аваад муу хар зїгийн онгодыг тахиад элдэв зїйлийн нїгэл їйлдээд жарган сууваа. Чингэж  жарган суутал нэгэн єдєр зарц охин ирээд ийн єгїїлрїїн: Ємнє зїгээс Ил айсуй гэв. Молом хатан : Тїїнийг бїрхны байшинд бїї оруул, гэрийн хїн бїгд шалав наашаа ирэгтїн, ширээ сандал тэргїїтнийг тавиад ариун сайхан бэлэг тахил тавиад бурсан олон хуврагийг залж хурал ном уншуулж, орон байшинг арчин цэвэрлэж янзтай байлга.Тїїний сїїлд Илийг нааш нь оруул хэмээв. Илд худал сайхан їгс єгїїлэв.Би буяныг сайтар їйлдэж суув.Очиж шїтээнээ їз гэхэд нь Ил очиж їзвээс ширээ сандал дэвсгэр тахил, бэлэг ба зул хїж шатсаар байгааг їзэж олон хуврагууд сая тархсан мэт ажээ хэмээн санав аа. Тэндээс Ил даруй тїргэн буцаад ах Лавагийн ємнєєс угтан одоод сєгдєн ийн айлтгав. Бидний худалдаанд одсоноос хойш гурван жилийн дотор хатан эх маань Бурхан шїтээн ба бурсан хуврагуудыг залж ном уншуулах, бацаг санваар сахих, ядуу гуйлгачинд єглєг єгєх тэргїїтэн элдэв зїйлийн буян асар их їйлдсээр сайн сууж амой хэмээвээс Лаваг асууруун : ээжийн буян їйлдсэнийг яаж мэдэв хэмээхэд Ил єгїїлрїїн :би сїмд орж їзэхэд ширээ сандал тахил балин тавьсаар , хїж шатсаар байна, олон бурсан хувраг сая тарсан мэт байв гэхэд Лаваг энэ їгийг сонсоод хєх огторгуйд залбирч мєргєв. Тэндээс Лавагийг ирсэнийг ах дїї иргэд бїгдээр сонсоод балгасанаас надагш гарав.Лаваг их холоос огторгуйд залбиран айсуйг їзэж тэр угтсан албат иргэд Лавагийг хїрч ирмэгц ийн айлтгав аа: Та холын аянаас ирэхэд ємнє чинь бурхангїй, хойно чинь тэнгэргїй атал юуны тул мєргєнє вэ гэхэд Лаваг єгїїлрїїн : эх юїгээн буян їйлдсэнийг сонсоод гурван эрдэнэд мєргєлєє би хэмээв. Тэдгээр нь хариу єгїїлрїїн: чамайг одсоноос хойш гурван жил болоход Молом хатан эх чинь гурван эрдэнийг їл хїндлэн бурсан хуврагуудыг жанчив, олон адгуус мал алж нїглийг нэн их їйлдэв, бас амьтныг амьдаар модонд єлгєж жанчин алуулах ба тогоонд шувуу загас тэргїїтнийг шалзалж, гахайн зїрхийг амьдаар сугалан авч буруу онгодыг тахиж, элдэв зїйл хїнд нїгэл їйлдэж жарган сууваа.Бид улс бїгдээр чиний эхийн буян їйлдэж єглєг єгсєнийг эс сонсч эс їзэв хэмээн єгїїлэв. Лаваг энэ їгийг сонсоод муужран унав.Тэндээс єчїїхэн далирч хэвтвээс эх нь угтаж гадагшаа гарч ирэв. Эх нь Лавагийн гараас барьж нїдээ уйлах мэт таглан их дуугаар єгїїлэх нь : Ай хєвгїїн минь ашиггїй эд таваараа алдав уу, ямар учраас уйлан энэ мэт хэвтэв , амраг бид эх хєвгїїн гурвуул мэнд бйу атал юунд эс баясав гэхэд Лаваг эхдээ хариу єгїїлрїїн : Худалдсаны ашиг их олов, гагцхїї чамайг адгуусны амь таслан элдэв зїйлийн хїнд их нїгэд хилэнц їйлдэв хэмээн сонсч чиний тєлєє эмгэнэн хэвтэв хэмээхэд эх нь хариу єгїїлрїїн : Би гэртээ сууж адгуусны амь тасалж, буяны їйлсийг эс їйлдсэн бєгєєс би гэртээ хариад хїнд євчин хїртэж долоо хоногийн эцэст егїїтсїгэй хэмээн ам алдав.Эхийн тэр їгийг Лаваг сонсоод гэнэт хатгасан мэт цочиж босоод эхийн хойноос даган гэртээ харьж ирэв Унтаж ирсэн албат нар гэр гэртээ тархан харьцгаав. Молом хатан гэртээ хїрээд нэгэн цаг болсон тєдий євчин хїртэж долоо хоногийн хойно їхэн егїїдэж одов оо. Тэндээс Лаваг эх юїгээн їхсэнд дотроо муу болон энэлэн шаналан уйлав аа.Бас Лаваг эхийн хїїрийг авдарлаад гэрийн хоймор тавьж эхийн хойт буяныг їйлдэхийн тул бурсан хуврагуудыг залж ном уншуулан буян їйлдэж дєчин есєн хоног дууссаны хойно эхийн хїїрийг гаргаж ууланд хїргэж тавиад бас эхийн хїїрийн дэргэд євсєєр гэр барьж зуун єдєр эхээ бурхны хутаг бодь мєрийг олгох номыг чин сїсэг бишрэлээр уншин залбиран суув.Тїїнээс дээд тэнгэр нар таван єнгийн буга болон хувилж амандаа цэцэг зууж ирээд эхийн хїїрийн ємнє тавив.Цагаан хун шувуу їїлнээс бууж ирээд нїднээс нулимс цувруулан, элдэв зїйлийн шувуунууд хошуугаар шороо зєєж тэр хїїр дээр тавив аа.Лаваг тэдгээрийг їзэж маш их баясаад эдний бэлгийг яахин хариулна хэмээн сэтгэв.бас яаран бурханчин хїн урин залж бурхны дээд бие лагшиныг зуруулж бїтээв.Єдєр шєнє тасралтгїй тахил мандал зул єргєж бурхны ємнє мєргєж эхийн минь сїнсийг їтэр тїргэн тонилгон соёрх хэмээн хутаг гуйн залбиран мєргєв.Тэндээс гурван жилийн эцэс болсон хойно эх юїгээн нэрийг бичээд галд шатааж гэр бараа, алт мєнгє, эрдэнэ эд агуурс хувцас тэргїїтнийг олон бурсан хуврагуудад єргєв.Лаваг эр ганцаар хїн хоцров. Тэндээс Лаваг ерєнцийн муу їйлийг тэвчиж ялж тєгс нєгцчисєн бурхан хаана бїхий тэнд одож гурвантаа мєргєж алга хамтатган мєргєєд ялж тєгс нєгчисєн Бурханаа ийн айлтгав аа.Эцэг эх наснаас нєгчисєн хойтын буян ном їйлдэж байгаа бїхнээ дїїргэвээ би. Тойн болсон хойно ач тус юу вэ хэмээвээс ялж тєгс нєгчисєн бурхан ийн хэмээн номлов оо.Замбуутивийн хамаг амьтан сїсэг сэтгэл їїсгэж хэрэв хєвгїїн ба охин боол шивэгчин алиныг ч ялж тєгс нєгчисєн бурхныг таалуулж тойн болговоос тус эрдэм нь найман тїмэн дєрвєн мянган суврагыг эрдэнээр їїсгэсний ач їр мэт буян болно.Эцэг эх амьд бєгєєс нас буян дэлгэрнэ. Наснаас нєгчисєн бєгєєс тэнгэр хїний тєрлийг олно хэмээн зарлиг болов оо.Тэндээс ялж тєгс нєгчисєн бурхан амин гавьяат шарибударитан ийн хэмээн зарлиг болоруун : Тїїний сахал їс тэргїїтнийг тойдож автугай хэмээвээс тэндээс ялж тєгс нєгчисєн бурхан авшиг бошгийг тєгс єгєєд алтан мудраа оронй дээр тавиж Лаваг нэрийг сольж дээд хувилгаан Молон тойн хэмээн нэрийдэв. Ялж тєгс нєгчисєн бурхан дахин ийн номлов.Миний тоо томшгїй хамаг олон шавь нараас ганцхан Молон тойны Риди хувилгаан нь нэн дээд буюу хэмээв.Молон тойн ялж тєгс нєгчисєн бурханд ийн хэмээн айлтгав.Эрдэнээр суварга їїсгэвээс ач тус ямар мэт болох хэмээвээс ялж тєгс нєгчисєн бурхан хариу номлоруун : Суварга бїтээсний ач тус нь агуу их болоод амгалан ажргалангийн дээдийг олох магад болой.Жич бас тойн болсоны буянд їл хїрнэ.Тойн болвоос эвдэршгїй биеийг сайтар олно хэмээв. Молон тойн ялж тєгс нєгчисєн бурханд бас ийн хэмээн айлтгав. Би аглаг газар одож даяанд суусугай хэмээвээс ялж тєгс нєгчисєн бурхан хариу зарлиг болоруун :Бэрх наят ууланд одож даяанд сууваас болно .Молон тойн бас єгїїлрїїн : Тэр уулнд идэх тариа юу буй хэмээн єчюєєс бурхан зарлиг болоруун : Идэх тариа буй.Тэр газрын барс, чоно гїнцэгийн цагт їнэр амт маш бїрдсэн сайхан цэцгїїдийг зууж авчраад чамайг тахина гэв.Тэндээс Молон тойн бурханы зарлигийг сайтар сонсоод дотроо хэд баясан бурхнаас бошгийг гуйн мєргєєд бадир аягаа бариад огторгуйгар їїл хїлэглэн даяаны газарт зорин одов оо. Огторгуйд їїлээр явж Бэрх нэрт ууланд хїрээд нэгэн ариун газар олж їл хєдлєн даяанд суув аа. Тэндээс гурван жил болсоны хойно дотор нь гэгээн гэрэл цацраад билигийн нїдээр гучин гурван тэнгэрийн орнгы тодрхой їзвээс эцэг нь буяны эрхээр хан хурмаст болон тєрєєд тэнгэр нарын охидоор хїрээлїїлэн бас тэнгэр нарт тїшиж элдэв жаргалаар цэнгэн суухыг їзэж Молон тойн маш баясаад бас эх Молом хатан хаана тєрснийг эс їзээд миний эх ертєнцєд амьд явах цагтаа Аврал гурван эрдэнийг тахиж хїндэлсэнгїй, адаг ядуу гуйлгачинд єглєг єгсєнгїй тул асар муу заяанд тєрсєн буй заа хэмээн дотроо гуниг сэтгэл тєрж Бэрх нэр уулнаас бууж хувилгаан шидээр Огторгуйн уулаар нисэн явж ирээд ялж тєгс нєгчисєн бурхны хєлд оройгоороо мєргєєд алгаа хамтатган ийн єгїїлрїїн : Бурхан аа, эцэг минь гучин гурван хурмаст болон тєрєєд тэнгэр нарын жаргалангаар жарган сууж амой. Миний эх Молом хатан амьд буй цагтаа бурхан ба бурсан хуврагуудыг эс хїндэлсэн ба буян їйлдсэнгїй , нїгэл их їйлдэж їхсэн тул хаана тєрєл одов оо хэмээн айлтгав. Ялж тєгс нєгчисєн бурхан ийн хэмээн зарлиг болов. Тойн аа, Чиний эх амьд бїхий цагт гурван эрдэнийг їл бишрэн амьтны амь таслан тачаангуй харам сэтгэлээ їл тэвчиэ хэв хэзээд муу їйл їйлдэж їхээд сац нїглийн хїчээр асар гурван муу заяаны доод тамд тєрж амой хэмээн зарлиг болов. Тэндээс ялж тєгс нєгчисєн бурхны зарлигийг Молон тойн сонсоод ихэд айн їхэдхийн унав.Унаснаас дээш босоод эх юїгээн энэрэн сэтгэж уйлаад бурханд бошигийг гуйн мєргєєд асар халуун , хїйтэн арван найман тамын оронд эх юїгээн эрэхийн тулд їїлээр нисэн одов. Молон тойн їїлээр явж хїрвэл зуурдын орон нь огторгуйн наран саран, одон чимэгч їгїй гэгэн гэрлийн тэмдэг чїгїй хав харанхуй зуурдын оронд насны хэмжээнээс долоо хоног дутуу їхсэн, жил дутуу їхсэн, бас ус мєрєнд унаж їхсэн, мэс сїхэнд алагдсан, догшин моринд дайрагдсан, тэргэнд дайрагдсан, єєрєє боож їхсэн, цаг бусаар насны эцэст хїрч їхсэн амьтдын сїнс оршиж байгаад насны хэмжээ хїрвээс тэр зуурдын орноос гарч Эрлэгийн хаанд учирмой. Тэндээс Молон тойн тэдгээр амьтдаас ийн асуув.Та бїхний дотор Молом хатан хэмээх хїн байна уу хэмээвээс бид їзсэнгїй гэв. Молон тойн єгїїлэв.Амьд бїхий цагтаа буян эс їйлдвэл їхсэн хойно энэ мэт зовно хэмээгээд эхээ эрээр одов. Тїїнээс халуун найман тамын нэгдїгээр дахин эдгэрэх там хїрвээс газар дэлхий нь улайтгасан тємєр мэт галт суваг єрвєлзєн шатаж тулалцсан дєрвєн хаалга тєгєлтэй байна. Тїїнд тєрмєн амьтан их галын дотор шатаж арьс мах нь бїгд шалбарч хэсэг хэсэг болох ба бас гартаа мэс арьсан эрлэгїїд нааш цааш явж цохин унагааж байна. Тийнхїї їхэхэд огторгуйгаас дахин амьдар хэмээн дуудахад урьдах мэт эдгэрч дахин зовлонг цаглашгїй эдлэнэ. Жич: бас тэр тамын їїдэнд галт нурамд амьтныг эрлэгїїд жадаар хатгаж явуулахад тэдгээр амьтны арьс мах нь бїгд шалбаран унав. Насны нэгэн хэмжээ нь тамын нэг єдєр нь хїний 43200 жил болно.Энэ мэтээр таван зуун жил насална.Бас хонгор модонд дээш авируулваас єргєс доош харна.Бууваас дээш харна. Модны єргєс нь тємєр мэт єєд тэдгээр зовлонт амьтдын тархинд хутга жад мэт бууна, дорогш унаваас єєд нь хатгах хагачих зовлонг їлгэрлэж гїйцэишгїй ажээ. Молон тойн эх юїгээн эс олно. Бас хуран няцлах там хїрвээс тэндэх амьтдыг халуун тємєр мэт хоёр уулын завсар шахсанаас эрхтнїїд бїгдээс цус их гол мэт урсч зовлонг цаглашгїй эдэлж амой.Насны хэмжээ нь урьд мэт хоёр насална.Бас бааст тамд амьтныг оруулж єлсвєєс идїїлэн ундаасвааас шээс уулгахыг їзэж Молон тойн ийн хэмээн асууруун: Эдгээр амьтан ямар хилэнц їйлдсэн тул энэ мэт зовно хэмээв.Эрлэгїїд єгїїлрїїн: Амьд бїхийд тачаангуйг їйл тэвчин бєєс хуурс ба амийг тасалж, архи ба сармис ногоодыг идэж суусны нїглээр энэ мэт зовно хэмээв. Молон тойн дотроо машид гаслан ариун сайтар явбаас яахин энэ тамд тєрєх аж хэмээгээд амраг эх юїгээн эрж їл олон чанагш одов аа. Тэндээс халуун там хар шоголт хэмээхэд хїрвээс тэдгээр аьтны биенд тамын сахиулчид хар шугам дєрєв ба наймыг тавьж оройгоос хєлийн ул хїртэл мэсээр хагачна. Зовлон нь санаж гїйцэшгїй. Насны хэмжээ нь урьд мэт хоёр насална. Бас цусан балчиг тамд эмс эхнэр охид живж уйлан дуудан гаслан зовон байна. Молон тойн тамын эрлэгїїдэс ийн асууруун: Эдгээр эмс охид ямар хилэнц їйлдсэнээр энэ мэти зовно хэмэхїйд тэр тамын эрлэгїїд єгїїлрїїн :Эдгээр эмс цустай дэвэл ємд тэргїїтэн ариун бусын юмыг гол усанд угааж газар усыг бузарласнаараа ийн зовно хэмээв. Молон тойн хилэнцэт амьтан тамд унаад буянт амьтан сайн тєрєлд магад тєрєх ажээ хэмээв.Тэдгээр амьтан маш гашуун зовлонт дуунаар аа яа хуухай халаг бидний їйлдсэн хилэнц єгїїлж їл барагдана хэмээн гасална. Молон тойэ эх юїгээн эс їзээд чанагш одов.Бас урагшаа яваад их уйлан дуудах тамд хїрвээс тэр тамд тєрсєн амьтан ньбайшин гал бадарсан хоёр давхрын урдаас маш халуун гал биед шатаж явах ба тємєр зэс буцалгам гал бадарсаны дотор арвай мэт чанагдахын зовлон цаглашгїй эдлээд амгалангийн нэр тєдий ч їл дуулна.насны хэмжээ урд мэт хоёр насална.Тємєр єрєлбє дэгэгээр хэлийг нь гаргаж огтчих хийгээд газарт хадаж тариххийгээд тарьсаныг шувууд ухаж идэх тэргїїтэн зовлон цаглашгїй эдэлж бїхий амьтныг їзэж эрлэгїїдээс ийн асуув.Ямар хилэнц нїгэл їйлдсэн нь энэ мэт зовно хэмээгээд амраг эх юїгээн эс олсон ба бас урагш одов. Тэндээс халуун там, уйлан дуудах хэмээхэд хїрвээс тэндэх амьтан нь гал бадарсан байшин дотор биеэс нь гал бадарч уйлан дуудаж зовлон цаглашгїй эдэлнэ.бас тамын їїдэнд олон мэсийн ир дээш дэлгэсэн замаар явуулж хєл хийгээд бие нь хагачиж хатгахын зовлон эдэлнэ.насны хэмжээ урьд мэт хоёр насална. Бас мєст тамд оруулж толгой дээр мєс єргїїлэн мєсєн дэвсгэр дээр суухыг їзэж Молон тойн асууруун: Ямар нїгэл їйлдсэнийг та энэ мэт зовооно хэмээхэд эрлэг єгїїлрїїн :Амьд бїхийд би баян хэмээн, ємссєн дээлийг їл зохив хэмээн эд таваарыг олныг эвдсэн хийгээд заримууд хїний юм ба эд дэллийг булаасан тийм амьтан энэ тамд зовно хэмээв. Молон тойн бээр эд таваар эвдэн булаасны тулд энэ мэт зовон амой хэмээгээд амраг эх юїгээн эс олон бас цаашид явав.Тэндээс их халуун хэмэгч тамд хїрэв.Тэр тамд тєрсєн амьтан нь Буцалсан тємєр зэсийн дотор биед гал шатаж загас мэт буцалгагдан ёроолд орвоос яс болон ам дээр гарваас мах нь гїйцнэ.Бас хайлсан галт ширмийг аманд цутгана. Галт алхаар цохих хийгээд элдвээр зовно.Насны хэмжээ урьд мэт хоёр насална.Ус хязгаарлашгїй хэмэх тамд очиж їзвээс тэндэх амьтныг хязгаарлашгїй усанд оруулж тємєр хошуутай єт махыг идэж яс чємгийг ухаж зовооно.ба хїнийг їснээс нь дээш єлгєж уяад хєлд хїнд чулуу дїїжилж тємєр бэрээгээр жанчих ба сэрээгээр хатгахыг їзэж Молон тойн эрлэгээс ийн асуув.энэ ямар хилэнц їйлдсэн бэ хэмээвээс тэр эрлэг ийн єгїїлэв.Эдгээр амьтан єєрийн эх эцэг ба хадам эцгийг зоддог ба хариуцан хэрэлдсэн, лам хуврагийг доромжлон ихэс євгєд настныг эс хїндэлсэний муу їйлэр энэ мэт тамлана хэмээв.Молон тойн єгїїлрїїн: та бїхэн амьд бїхїй цагтаа алив зїйлд номын ёсыг эс биширсэний їр боловсорч энэ мэт зовно хэмээгээд эхийг эрээр чанагш одов. Басурагшид яваад маш халуун хэмээх тамд хїрвээс тэр тамд тєрсєн амьтан гал бадран буцалсан тємрийн дотор оруулж чанагданхохь яс болж буй.бас улайтгасан тємєр мэт газарт тавьбаас арьс мах урд мэт эдгэрч дахин урьд мэт зовно. Бас тємєр сэрээгээр бєгсєєс нь хатгаж орой хийгээд хоёр эгэмээр їзїїр нь гарна.Насны хэмжээ галавын хагас амой. Бастємєр хошуут шувуу нїдийг нь ухаж мах цусыг цоолж идэх хийгээд тємєр соёот ноход хэмлэх урж идэх тэргїїтэн зовлон єгїїлшгїй гїйцэшгїй амой.Молон тойн тэдгээр амьтныг їзэж ийн єгїїлэв. Амьд цагтаа їл їхэх мэт санаж аймшиггїй их хилэнц їйлдсэний їр энэ мэт амрах цаггїй зовно. Буян юунд эс їйлдэв халаг хэмээгээд тэр тамын гал нь дєрвєн талаас тулалцсаны дотор ядран доройтсон дуу гарсанаар амьтан буй хэмээн мэдэхээс ангид амьтны бие ба гал хоёр ялгалгїй завсар зайгїй тїлэгдэн зовно.Бас улайдсан хавтгай тємрєєр биеийг ороох хийгээд цаглашгїй зовлон эдэлнэ.насны хэмжээ нэгэн галав буй.Басолон амьтны гарыг гинжлэн хєлд дєнгє ємсгєж тємєр шїдэтбэрээгээр жанчин махыг хэсэг хэсэг болгосныг Молон тойн тамын сахиулчнаас асуув.энэ дєнгєт амьтан ямар хилэнц їйлдсэнээр энэ мэт зовно хэмээв.Сахиулчин єгїїлрїїн: Эд хатад ба эмс буй.Би нь сайн хийгээд сайхан царайт хэмээн бусдыг шоолж муу хэлэх ба санасаны тул энэ мэт зовно хэмээв.Молон тойн тачаангуйгаар мєнх бус усан дахь сарны адил буюу хэмээв.Амраг эх юїгээн эс олон бас хїйтэн найман тамын усан цэврїї хэмээхэд хїрвээс цас уулаар хїрээлсэн мєст хонгил гуу хийгээд цас шуурга уйлсан хав харанхуй буй. Тїїнд тєсєн амьтан бие бїхэн усан цэврїї болж зовно.Бас тємєр шорт ууланд авируулваас їзїїр нь доош харна.Бууваас дээш харна.Элдвээр зовно.бас олон амьтныг тээрэм дээр тавин татаж тэдгээрийн цус нь газарт бїхий урсахыг їзэж Молон тойн тамын сахиулчнаас асууна.Энэ тээрэмд ямар хилэнц їйлдсэн амьтан баайна хэмээв. Тэдгээр сахиулчин єгїїлрїїн : эд алаагїй амьтны мах цусыг ярга татах ба махыг шарах ясыг нь хэмхлэх, элдвээр шунахайран идсэнээр энэ мэт зовно хэмээв.Молон тойн урьдаас иймийг мэдвээс эд буян їйлдсэн болоосой, тиймийг їл мэдэн нїгэл їйлдсэнээр эдїгээ ийм муу орноо тєрж цаггїй зовлон эдэлнэ хэмээгээд амраг эх юїгээн эс олон одов.бас усан цєврїї нэвчих хэмээх тамд хїрвээс тэр там нь урьдахаас їлэмж хїйтэн бєгєєд тїїнд тєрсєн амьтны бие нь усан цэврїї нэвчих хийгээд хагарах хумхихийн зовлон хийг эдэлнэ.Молон тойн тамын сахиулчнаас асуув: энэ ибагана мэт биет амьтан ямар нїгэл їйлдсэнээс энэ буюу гэхэд эд нар хуврагийн сїм байшингийн багана дэвсгэрт нус тїрхсэнээр энэ мэт зовно хэмээв.Бас олон амьтныг дїїжлэн хоёр этгээдэд чулуу уяж татаж тавин харшуулж цусыг урсгаж талх мэт болж байхад бас асуув.Тэд эдгээр амьтан шоргоолж хорхой тэргїїтнийг алсаны тул энэ мэт зовно хэмээв.Молон тойн аа яа хилэнцийг басаж энэ мэт явж халаг хэмээн эх юїгээн эс олон одов.Бас хїйтэн тамарай чуу хэмээх тамд хїрвээс тэр тамд тєрсєн амьтан нь урьдаас нэн илїї даарч машид яаран шивнэж а чуу хэмээн энэлэн гасалж цаглашгїй зовлон эдэлнэ.Бас хутга мэт навчит модны доор суулгана.Дээрээс жад унаж нїд хийгээд биенд хагачна.Бас амьтны биеийг хэсэг хэсэг огтлоод уурт нїднэ. Мах яс нь далх мэт.Цус нь урсан байхыг їзээд Молон тойн тамын сахиулчнаас асуув.Эд амьтан энэ тамд унаж тїмэнтээ їхэж бас этгээд элдвээр зовох нь ямар нїгэл їйлдсэн амой хэмээв. Сахиулчин нар єгїїлрїїн: эд амьтныг зодож гївших, хийгээд хочилж элдвээр хараасны нїглээр энэ мэт зовно хэмээв.Молон тойн эдгээр амьтан амьд цагтаа идэх ємсєх, сайжрахыг шунаж тамыг хол хийгээд худал мэт нїгэл буяны ялгалыг эс санасан ажээ.Амрах цаггїй яах ажээ хэмээгээдэх юїгээн эс олон одов.Бас хїйтэн там хуухай халаг хэмээх тамд тєрсєн амьтан урьдаас нэн ихэд даарч арай ядан шивнэж хуухай халаг хэмээн дуудаж хєлдєж хєрєєд эллдвээр зовно.Бас амьтны нїдэнд нь сум харвасаныг Молон тойн тамын сахиулчнаас асуув: Энэ мэтхарвуулсан амьтан ямар нїгэл їйлдсэн буй хэмээв.Сахиулчин єгїїлрїїн :Эдгээр амьтан багш эцэг эх тэргїїтнийг хялайж харсаны нїглээр энэ мэт зовно гэв.Бас мэсэн ууланд олон амьтныг хєєн гаргаж хурц мэсэнд хєл хийгээд мєчис огтлогдон ємєр эсгэгдэн байхыг їзэж Молон тойн ийн хэмээн асуув: Эд ямар нїгэлт буй.Тэд єгїїлрїїн: Эд амьтныг мэсээр алах хийгээд арьс махыг нь бхархаж идэн эдэлсэний нїглээр энэ мэт зовно хэмээв.Молон тойн эс айн нїгэл їйлдээд, туулшгїй тонилшгїй тамд туулшгїй галавт зовлон эдэлнэ хэмээгээд амран эх юїгээн эс олон одов. Бас хїйтэн там, удвал мэт хагарах тамд тєрсєн амьтан урьдаас машид ихэд зовж арьс нь хєрєєд ам нь тав хийгээд зургаа хагарч зовно.бас тогоо мэт хэлбэрт ороод галд халах хийгээд элдэв зовлон эдэлнэ.Бас нїхэн тамд хїрвээс тэндэх амьтан их галд бїрхэрэн шатна.тэр тамд олон амьтан шатаж буйг їзээд Молон тойн тамын сахиулчнаас эдгээр амьтан ямар хилэнц їйлдсэн буй хэмээв.Сахиулчин ийн єгїїлрїїн: Эд харам мунхаг сэтгэлээр бусдын эд, гэрт гал тавиад , бас уул талд гал тїймэр тавьж олон амьтныг тїлж їйлдсэн нїглээр энэ мэт зовно хэмээв. Бас олон амьтны толгой дээр галт тэвш тавиад галт тэвшинд суулгана.Молон тойн їзэж сахиулчнаас , эдгээр амьтан ямар нїгэл їйлдсэн буй гэхэд эд алба ба элдвээр ёс хэмээн бусдын юмыг шунахайран эдэлсэн нїглээр энэ мэт зовно хэмээв. Молон тойн , эдгээр амьтан элдэв муу зовлон эдэлнэ хэмээгээд эх юїгээн эс олон одов. Бас хїйтэн там лянхуа мэт хагарах тамд хїрвээс тїїнд тєрсєн амьтан урьдаас нэн илїї даарч арьс нь хєхрєєд ам нь арав ба илїї хагарч цаглашгїй зовно.Бас тээрэм хэлбэртэй биед тєрєєд эргїїлэх хийгээд хавирахын зовлон эдэлнэ.Молон тойн тэндэх амьтныг їзээд ийн хэмээн єгїїлэв.Эдгээр нь энэ мэт элдэв нїгэл їйлдсэн мєнх бус, їлгэрлэвээс євсєн модон шугуй тал хийгээд цагтаа хїрвээс эвдрэхїй бєгєєтєл амьтны мєнх бусыг юїн єгїїлрїїн .Замбуутивд энэ маьтанд эм хєвгїїд ураг садан тєгс буй бєгєєс їхэх цагт нєхєргїй гагцаар юїгээн одно.Эдїгээ їїнд буянаас ангид хэн чтус хїргэн їл чаднахэмээн єгїїлэв ээ.Буянт їйл хичээн урьд їйлдсэн нїглээ наминчилж хойно їйлдэхийг боож сайтар хичээн їйлдвээс яахин энэ мэт зовно хэмээгээд амраг эх юїгээн эс олон одов. Бас хїйтэн там лянхуа мэт хагарах хэмээх там хїрвээс тэртамд тєрсєн амьтан урдаас машид их даарч арьс нь улайж урвайж ам нь зуу ба илїї хагарч маш их зовлон эдэлнэ.Хїйтэн тамын насны хэмжээ нь аль тєдий эдлэх хэрэгтэй хэмээвээс наян их ачмаг шиг дїїрсэн , тал їрээс хїний жил нэгэн зуун жил болсоноос тал їр тїїнээс нэгэн ширхэг гарсаар тэр тал барагдсанаас нэгдїгээр богино наст там болой.Бус долоон там нь урьд урьдаас хойт хойтох нь хорь болно.Молон тойн : амьтсаа та юун ийм боллоо. Таны амьд цагтаа хураасан эд таваар, нєхєд, эм , хєвгїїн, ураг садан хїїхдээс хагацаж эдїйгэс цааш маш гашуун зовлонт болно.Таны їйлдсэн хилэнц єгїїлж їл барагдана.Хилэнцэт амьтан тамд унахаас бусад їгїй хэмээгээд амраг эх юїгээн эс олон одов. Тэндээс замбуутивийн ємнє дорнын зїгт найман тїмэн бээрийн цаана тємєр балгасан їїд їгїй арван зургаан давхарласны дотор Номун эрлэг хаан алтан сандал дээр суун залраад амьтны буян нїглийг ялгаж байна. Буян їйлдсэн амьтныг амгалант оронд илгээж нїгэл їйлдсэн амьтныг тамд цаазалж байна.Их хаан, тїїний баруун этгээдэд мэхт їхэр толгойтой эрлэг гартаа толь барин сууна.Зїїн этгээдэд сармагчин толгойтой эрлэг гартаа чагнуур баоин сууна. Ємнє нь хїдэр толгойтой эрлэг данс бичиг барин сууна.Бас бус олон толгойтой ер бусын зардас эрлэгїїд гартаа жад илд, нум сум, сїх чавчуур , хутга хуурай, алх цалам, сэлэм соёо, чимхїїр тэргїїтэн мэсэмийн зїйл бариад аль аль , тус тус, хи хи, хо хо хэмээн аймшигтай дуу дуурсган дєрвєн зїг найман зовхист їйлмэлцэн тїрхэрч уушиг зїрх гарах мэт айн догдолж байн амой.Эрлэгїїд Молон тойныг їзэж Эрлэг хаанд ийн айлтгав. Тамын ширмэн байшингийн хаалганы гадна нэг тойн хїмїїн буй. Амарлингуйгаар даяанд сууна гэв. Номун эрлэг хаан гарч їзвээс тэр тойн сайтар суугаад їл хєдлєн амиоласныг їзэж даруй удаад хэдэнтээ дуудаж сэрїїлж тїїнээс эрлэг хаан ийн асуув.Хутагт энд юуны тул ирэв.Молон тойн ийн єгїїлрїїн: Би эх юїгээн эрж ирлээ.Бурхан бащгш миний хийг тамд байна хэмээн заав. Эрлэг хаан бээр тойн аа бурхан багш чамд юу чинь буй хэмээн асууваас Молон тойн бурхан багш миний багш хэмээв.Номун хаан зарлиг болоруун :Их тойнаа энэ тамын орон будагтай бєгєєд эндээс зайлж ажирваас сайн буй хэмээв.Молон тойн ийн єгїїлрїїн : Ай хаанаа надад эцэг эх хоёр буй бєлгєє.Ачит эцэг эх хоёр минь ертєнцєєс нєгчисєн цэц дээд жаргалант оронд тарсан буй заа хэмээн сэтгэвээс гагцхїї эцэг минь жаргалант оронд тєрсєн ажгуу. Эх юїгээн дэд гучин гурван тэнгэрийн оронд эрж эс олсон тул ялж тєгс нєгчисєн бурхнаас эх юїгээн арван найман тамын оронд эртїгэй хэмээн зарлиг болсоныг дагаж мєн тамын орон бїгдээр эрэн хэсэж асууваас тэр зовлонт амьтны дотор миний эх огт їгїй.Их хаанаа ганц эх чиний нїдэнд їзэгдэж сэтгэлд тогтов уухэмээн аууваас Эрлэг хаантан, эх чинь хэн нэртэй хїн буй хэмээвээс Молон тойн миний эх Молом хатан нэртэй хїн билээ хэмээвээс Эрлэг хаан хилэнцэтний нэрийн бичээч нарт зарлиг болоруун: ай бичээч нар энэ тойны эх Молом хатныг їзэв її.Данс дэвтрийг нээж їзэгтїн хэмээвээс бичээч нар буян хилэцийн їрийг ялгах дэвтрийг нягтлан шїїж Молом хатны нэрийг эс олоод хаанд Молом хатны нэр дансанд їгїй ажээ хэмээн айлтгаваас Молон тойн бээр ай их хаанаа хилэнцэт хїн чинь дэргэд ирэх тул ганц миний эх юунд эс ирэв хэмээвээс хаан : Тойн аа надад їл учрах хоёр зїйл буй.Хоёр аль буй хэмээвээс нэгдїгээр нь нас буянаар явж ариун бацаг санваарыг сахиж яваад Гурван эрдэнэд тахил єргєж судар номыг сайтар уншиж гуйланчнуудад єглєг єгєх ба євчин зовлонтныг асран їйлдэгсэд тийм хїн їхээд жаргалант оронд тєрнє. Нєгєє нь бурхан номыг эс бишрэн лам хуврагийг доромжлон дайрах, гуйлгачин ба зовлонтныг їл асран таван завсаргїй нїглийг їйлдэгч тийм хїн їхээд нэгэн эгшин тєдєлгїй їйлийн салхинд дайрагдаж аюуш тамд тєрнє.Тэр хоёр надад їл учирна хэмээв.Молон тойн, миний эх энэ бичгийн доторхи тамд їгїй бєгєєс ямар тамд одов хэмээвээс хаан, ємнє тємєр уул мэт аюуш тамд хїрвээс тэр там нь орох газар хаалга їгїй д их дуугаар хэдэнтээ дуудваас дуу гарах хїн їгїй тул эрлэг хаанд очиж айлтгав.Их хаанаа тэр аюуш тамын хаалга юунд їл нээгдэнэ хэмээвээс хаан єгїїлрїїн: Аврал гурван эрдэнийг їл бишрэн асар мунхаг тачаангуй омгийг бадруулан аливаа хилэнцэт їйлийг аль дураар їйлдсэн хїмїїс аюуш тамд тєрєєд їїрд зовно.Тэр тамын хаалгыг хэн ч нээж їл чадна.Тїїнийг нээх аргыг ялж тєгс нєгчигсєн бурхан багшаас асуутугай хэмээв.Молон тойн машид гаслан тэндээс замбуу тивд зорчин бурханд мєргєнж ийн єчрїїн: Эдїгээ би бурхны зарлигаар тамд эх юїгээн эрж тїїний буй тамыг олов. Нэгэн тємєр балгасун хаалгагїй бєгєєд гаднаас дуудваас дуун гарах амьтан їгїй тул эхтэйгээ уулзаж эс чадав хэмээвээс бурхан зарлиг болоруун :Эх чинь их нїгэлтийн тул тэр їйлийн эрхээр аюуш тамд тєрж амой.Молон тойн тэр зарлигийг сонсч ихэд уйлав.Тэндээс бурхан зарлиг болоруун : Тойн аа бїї уйлагтун.Тэр тамд хаалга буй.Тїїнийг нээж болно. Миний номт дээл хийгээд бадар аяга долдойг гурвантаа газар хатгаваас хаалга нээгдэнэ.Тамын амьтан зовлонгоос тонилно.Тойн бурханд мєргєж одоод аюуш тамын хаалганы ємнє долдойгоо гурвантаа газархатгасанд тамын хаалга нээгдэж тїїний дотроос эрлэгїїд гарч ирээдтойноос ийн асуув.Хаалга юуны тул нээв хэмээвээс би бурхны шавь бєгєєд эх юїгээн тамаас гаргахын тулд нээв. Эрлэг ай чиний эх хэн гэгч буй хэмээвээс Молон тойн , миний эх Молом хатан хэмээв.Эрлэг дотогш орж Молом хатан хэмээн хэдэнтээ дуудахад Молом хатан сонсоод айж єчїїхэн дуугаар би хэмээв. Эрлэг, хатан чиний хєвгїїн чамайг эргэхээр иржээ гэхэд хатан миний ганц хєвгїїн буй , тэр тойн бус хэмээв. Эрлэг гарч хаалганы гадна тойнд Молом хатан хэмээх хїн байна.Тїїний ганц хєвгїїн нь тойн бус хэмээв.Тойн нь эрлэгїїдэд, эцэг эхийн єгсєн нэр Лаваг буюу.Эцэг эхийн їхсэний хойно ялж тєгс нєгчигсєн бурхан багш Молон тойн хэмээх нэр хайрласан амой.Эрлэгїїд тамын дотор орж тэр учрыг єгїїлвээс хатан нїднээс нулимс цувруулан ийн єгїїлрїїн : Лаваг нэртэй ганц хєвгїїн буй гэхэд эрлэгїїд хадаасыг мултлаад хїзїїнд нь тємєр дєнгє ємсгєж, тємєр дээсээр гинжилж элдэв мэсэсийг тайлаад хашгиралдан хашиж гаргаж авчрав.Эрлэгїїд Молом хатанд ийн єгїїлрїїн: чиний ганц хєвгїїн бурхны шавиас бус хэн ч чамайг энэ тамаас гаргаж эс чадна хэмээгээд ийн єгїїлрїїн :Молон тойн аа, чи эх юїгээн таних їл таних хэмээвээс тойн, эх юїгээн эс їзсэр он удсан тул эдїгээ би танисангїй гэхэд эрлэгїїд ємнє зїгт зааж тэр бїх биеэс нь гал шатаж элдэв зовлон эдлэгч чиний эх тэр бєлгєє.Тойн эх юїгээн їзээд їхэдхийн унав.Сэргээд эхдээ мєргєн ийн єгїїлэв. Жич миний амьд бїхийд хилээцийг тэвчээд буяныг сайтар їйлдсэн болваас юуны тул тамд унана хэмээв.Эх нь ийн єгїїлрїїн :ай хєвгїїн чиний їгээр эс явсаар элдэвчилэн жаргасан учраас эдїгээ тамд зовж амой.Тойн нь энэрэн бурханы хайрласан бадир аяганы доторхи идээг єгсєнд хэсэг улаан гал болон хувилж идэн эс чадав. Эх минь ертєнцєд сайхан хїн байсан бєлгєє.Эдїгээ хувхай мод адил биенээс нь гал шатаж элдвээр зовон амой.Эх нь єлсвєєс ширмэн тємєр идээд ундаасваас хайлсан ширэм ууж єдєр шєнєд тїмэнтээ эдгэрч амой.Эх хєвгїїн хоёр зовлонгоо хэлэлцэн эс баран байтал эрлэгїїд Молом хатныг тамд авч одох болоход Молом хатан хойш хараад хєвгїїн минь намайг їтэр тонилго, халаг хуухай хэмээн гасалсаар одов.Тойн эрлэг хаанд, эх минт тул энэ биеэр тамын зовлонг эдэлье хэмээхэд эрлэгийн хаан : Нїглийг їйлдсэнийг хэн ч хуваадаггїй.Єєєрєє эдлэх амой хэмээв. Тойн тэндээс явж бурханаа єчив : эх юїгээн олж тамаас гарган ядав.хэмээвэл бурхан нь би очсугай хэмээн зарлиг болоод тамын оронд залрахад эрлэгїїд хїж зул цэцэг бариад бурхныг тахив.Бурхны їснээс гэрэл цацран арван найман тамын хамаг амьтан зовлонгоос хагацаж тонилов.Бурхан эгэж очирт сууриндаа заларав.Тойн бурханаа ийн єчив.Тамын амьтан бїгд тонилж бєгєєтєл миний эх хаана буй хэмээвээс бурхан, чиний эх замбуутивд амьд бїхий цагтаа буяныг тэвчин хилэнц нїглийг асар их їйлдсэнээр тамаас тонилсон боловч бирдэд тєрєв хэмээв.Бурханы зарлигийг сонсч тойн эх юїгээн эрээр одов. Бурхны долдой ба бадир аяга барьж бирдийн оронд хїрэв.Тэндэхийн амьтны тэргїїн нь уулын тєдий , ам нь зїїний сївийн тєдий хэвлээ нь тєхмийн тєдий, хїзїї нь дээсний тєдий , хоолой нь хялгасны тєдий бєгєєд идээн умдаасан хїсэж идвээс аманд нь їл багтана.хэрэв аманд нь багтвал хоолой хялгасны тєдий тул залгиж їл чадна.Хэрэв залгин эс чадвал хэвлий нь їл цадна.Хэрэв цадвал хєл маш нарийн тул їл даана. Молом хатан нэг ийм амьтан болж их зовлонгоор энэлэхийг їзэв. Молон тойн эхдээ бурхны бадир аяга доторхи бинваад идээнийг авч єгвєєс эх нь харам сэтгэлээ тэвчиж чадахгїй тул нэг гараар идээнийг авч нєгєє гараар бусад бирдийг тїлхэв.Тэр идээг Молом хатан идвээс хэсэг улаан гал болон хувилж гэдсэнд тїймэр мэт шатав. Молон тойн їїл хїлэглэг буцаж ирээд ялж тєгс нєгчигсєн бурханд ийн єчрїїн : Бурхан аа, миний эх бирдийн зовлонгоос яаваас тонилно хэмээв.Бурхан багш ийн хэмээн зарлиг болоруун: олон хуврагийг залж их буян їйлд хэмээвээс тойн буян их їйлдээд бурхан ааийн єчив.Миний эх бирдээс тонилж хаана тєрєв єє хэмээв.Бурхан багш зарлиг болоруун :Чиний эх их хилэнцэтийн тул Яншин нэр балгасанд єлєгчин шар нохойн тєрлийг олж тєрєв єє хэмээв. Тэндээс Молон тойн бурхны зарлигийг сонсч дотроо машид гаслан эх юїгээн эрээр одов.Тэр балгасанд ирээд балгасны бэлчирт эх юїгээн сураглаж явтал олон хїн хэлэлцэх нь бирмэний шар нохой нь нохой бус арслан буй заа. Ямар чхїн амьтан шадар очвоос барьж иднэ.Айх мэт нохой буй заа хэмээлдэнэ.Тойн тэр нохойг сонсч миний эх тэр нохой буй заа хэмээгээд бирманий балгасанд хїрээд нэгэн шар нохойг їзвээс явах нь нисэх мэт хурдан бєгєєд Молон тойны дэргэд ирээд ханшин дээлийг зуугаад асар их баясан хєрвєн уулзав.Тойн , энэ нохой магад миний эх мєн буюу хэмээгээд бурханд залбиран миний сїсэг сэтгэл їнэн бєгєс энэ нохой аман дахь хєндлєн ясаа бєєлжин гаргаад амарлих болтугай .Над лугаа їгс хэлэлцэж чадах болтугай хэмээвээс тэр нохой буруу їзлээ арилгаж ийн єгїїлрїїн :Хєвгїїн минь би чиний їгсийг эс сонсоод буруу явсаар їхээд тамд тєрж туулшгїй зовлон їзэв.Хєвгїїн минь чи эс аварвал тїнээс яахин тонилно би. Эдїгээ хїн болон тєрєхийг хїснэ хэмээв. Тойн эхэд мєргєєд бус бурханд ийн єчив.Бурхан аа би эх юїгээн эрж оллоо. Эх минь Яншин нэрт бгазарт нохой болон тєрж амой.Ялж тєгс нєгчигсєн бурхан аа миний эхийг нохойн тєрлєєс аварч тонилгож соёрх хэмээвээс бурхан тойн бээр чи бацагийн єдєр олон бодьсун хийгээд олон хуврагийг залж их буян сайтар їйлдвээс чиний эх нохойн тєрлєєс тонилоод хїний тєрлийг олно хэмээв.Молон тойн бурхны зарлиг сонсч дотроо ихэд баясаад бурхны зарлигаар олон хуврагийг урин залж ном буяныг сайтар їйлдвэ.Молом хатан энэ буяны хїчээр нохойн тєрлєєс тонилоод замбуутивд хїн болон тєрєв єє. Тэнд Молон тойн маш баясч ялж тєгс нєгчигсєн бурхны дэргэд одоод ийн хэмэн єчив єє.Бурхан аа эх минь хаан буй бїхїйг надад їзїїлэн соёрх хэмээвээм бурхан зарлиг болоруун :Молон тойн аа , эх чинь эдїгээ Хавалиг балгасунд цогт бирманы охин болон тєрж амой.Молон тойн аа чи тэнд одваас эхэд чинь цаглашгїй тус болно хэмээвээс Молон тойн бурхан багшийн зарлигаар Хавлиг балгасны цогт бирманы дэргэд хїрч ийн хэмээн єгїїлэв. Гэрийн эзэн ээ тоо томшгїй амьтныг бодь хутагт оруулахын тул ялж тєгс нєгчигсєн бурхан нєхєд сэлтийг чинь энэ оронд залж ирїїлсїгэй би хэмээн єгїїлбээс гэрийн эзэн маш их баясан тахилийн хэрэглэгдэхїн эд таваар бэлдээд бурхныг нєхєд сэлтийн хамт залав аа.Бурхан, цогт бирманий гэрт заларч ирээд Риди хувилгааны гэрлээр Хавалиг балгасны хамаг орчныг гэгээн гэрлээр гийгїїлээд хамаг амьтныг жаргалант болгов оо.Сэтгэшгїй баясгалант болов оо.Элдэв шувууд элдэв цэцгэс авчраад элдэв уянгат дууныг гаргав аа Õàìàã àìüòàí ýöýã ýõ õèéãýýä óðàã ñàäàí-äîð àäèë àìðàã ñýòãýëòýí  áîëâàé. Õàìàã ãàçàð äýëõèéã ¿çýñãýëýíò àëòàí äýëõèé áîëãîí äèñëàâàé. ßëæ òºãñ íºõ÷ñºí Áóðõàí çàðëèã áîëðóóí: Ìîëîí òîéí àà, Öîãò áÿðìàíû ýíý îõèí íü ÷èíèé ýõ áóþó  Áóðõàí áîäèñàä íàðûí íèã¿¿ëñõ¿éí õ¿÷ýýð ýõ ÷èíü ìóó çàÿàíààñ òîíèëæ õ¿í áîëîí òºðñºí íü ýíý áóþó õýìýýãýýä ÿëæ òºãñ íºõ÷ñºí Áóðõàí áàãø òýð îõèíû îðîé äýýð íü àëòàí ìóòðàà òàâüæ òàâàí çóóí àâøãèé㠺㺺ä ìóó ¿çëèéã àðèëãààä áàäðàíãóé ñýòãýëèéã гииг¿¿ëñíýýð Áóðõíû çàðëèãèéã äîòðîî îðóóëæ èòãýýä áóÿíò ñàéí ¿éëñèéã ýðõëýí áàðèàä áîäü хóòãèéã îëâàé. Ìîëîí òîéíû ñýòãýë íü ìàøèä áàÿñàõûí òóéë áîëâàé. Òýð Öàãò òýíãýð ãàçàð äýíñëýí õºäºëæ öýöãèéí õóð îðâàé.